Đọc Tiểu Thanh kí (Độc Tiểu Thanh kí)
1. Chuẩn bị
- Tương truyền, Tiểu Thanh (người tỉnh Giang Tô, Trung Quốc) là cô gái thông minh, có sắc đẹp, tài năng, thông hiểu nhiều môn nghệ thuật như thơ ca, âm nhạc.
- Năm 16 tuổi, cô làm vợ lẽ, người chồng thuộc gia đình quyền quý. Vợ cả ghen, bắt cô ra ở riêng trên núi Cô Sơn, cạnh vườn hoa Tây Hồ (Hàng Châu, Trung Quốc). Vì đau buồn, cô lâm bệnh rồi chết khi mới 18 tuổi.
- Tiểu Thanh làm nhiều thơ, từ để gửi gắm nỗi đau khổ, uất ức của mình. Tập thơ, từ mà cô để lại bị người vợ cả đem đốt, may mắn một số bài còn sót lại. Người ta cho khắc in số bài còn lại đó, đặt tên là Phần dư (Bị đốt còn sót lại).
- Hoàn cảnh sáng tác: Có hai ý kiến
- Viết khi Nguyễn Du đi sứ ở Trung Quốc.
- Viết khi chưa đi sứ ở Trung Quốc.
- Thể loại: thất ngôn bát cú Đường luật chữ Hán.
- Nhan đề “Độc Tiểu Thanh kí”: có hai cách hiểu:
- “Tiểu Thanh kí” có thể là tên một tập thơ của nàng Tiểu Thanh. “Độc Tiểu Thanh kí” → Đọc tập thơ của nàng Tiểu Thanh.
- “Tiểu Thanh kí”: có thể là câu chuyện về nàng Tiểu Thanh. Rất có thể, Nguyễn Du đã đọc truyện về nàng Tiểu Thanh và viết nên bài thơ này.
2. Đọc hiểu
Thẻ trong văn bản đọc
Câu 1: “Son phấn”, “văn chương” là để nói về điều gì ở Tiểu Thanh?
- “Son phấn”: vẻ đẹp, sắc đẹp của Tiểu Thanh (đáng ra phải được nâng niu, nay lại bị chôn vùi)
- “Văn chương: tượng trưng cho tài năng của Tiểu Thanh (đáng ra được ngưỡng mộ, nay lại bị đốt cháy)
Câu 2: Chú ý nghệ thuật đối trong hai câu thực và hai câu luận.
- Hai câu thực: “thần chôn vẫn hận”, “không mệnh đốt còn vương”
- Hai câu luận: “nỗi hờn kim cổ”, "cái án phong lưu"
Trả lời câu hỏi cuối bài
Câu 1: Ngoài kết cấu đề, thực, luận, kết của thơ Đường luật, bài Đọc “Tiểu Thanh kí” có thể phân chia thành kết cấu hai phần (bốn câu thơ trên và bốn câu thơ dưới) được không? Vì sao?
- Có thể chia thành kết cấu hai phần.
- Phần thứ nhất (4 câu đầu): Thể hiện nỗi đồng cảm trước kiếp đời tài sắc của Tiểu Thanh.
- Phần thứ hai (4 câu sau): Nỗi niềm đau thương không tìm thấy tri âm.
Câu 2: Qua hai câu thơ: “Son phấn có thần chôn vẫn hận,/ Văn chương không mệnh đốt còn vương.” em hiểu được gì về số phận Tiểu Thanh và tình cảm, thái độ của tác giả?
- Số phận Tiểu Thanh:
- Người con gái có nhan sắc, tài năng nhưng bạc mệnh, số phận cay nghiệt - cái sắc đẹp bị chôn vùi, cái tài năng bị thiêu đốt → bị hủy hoại đến cùng.
- Tình cảm, thái độ của tác giả:
- Đồng cảm, xót thương cho Tiểu Thanh - người tài hoa bạc mệnh.
- Bất bình, oán trách những người đã gây ra bất hạnh cho Tiểu Thanh (người vợ cả → xã hội bấy giờ).
Câu 3: Vì sao nhà thơ tự xem mình là người cùng hội với người “phong lưu” thanh lịch, tài hoa nhưng mang nỗi oan lạ lùng? Qua đó, em hiểu thêm điều gì về Nguyễn Du?
- Thương xót cho Tiểu Thanh, Nguyễn Du nghĩ tới xưa - nay: chuyện Tiểu Thanh đã thành chuyện của muôn đời - hễ người tài sắc là bị chà đạp, vùi dập. Ông tự coi mình là người cùng hội bởi mình cũng là người tài năng nhưng cuộc đời long đong, lận đận → ông viết về Tiểu Thanh cũng chính là viết về mình → sự đồng cảm xúc động và da diết.
⇒ Nỗi đau khổ và bất bình của một thế hệ nhà thơ trước sự chà đạp lên giá trị văn chương nghệ thuật trong xã hội phong kiến.
Câu 4: Phân tích tác dụng của nghệ thuật đối trong bài thơ.
- Làm nổi bật số phận oan trái, khổ đau của Tiểu Thanh.
- Thể hiện nỗi xót xa, thương tiếc cho nàng Tiểu Thanh tài sắc mà bạc mệnh.
Câu 5: Tác giả gửi gắm tâm sự gì qua hai câu thơ kết?
- Câu thơ thể hiện sự trăn trở của tác giả: không biết người đời sau có ai khóc cho mình không? Khóc ở đây là sự đồng cảm, sẻ chia, tri âm → Nhà thơ mong người đời sau sẽ đồng cảm và sẻ chia với mình.
Câu 6: Hãy viết một đoạn văn ngắn (khoảng 10 – 12 dòng) nói lên suy nghĩ của em về tấm lòng nhân đạo của Nguyễn Du qua bài Đọc “Tiểu Thanh kí”.
Gợi ý triển khai
- Nỗi xót thương, đồng cảm với thân phận bất hạnh của người phụ nữ là một tình cảm rất đỗi nhân văn trong văn học dân gian, được tiếp tục khơi nguồn trong văn học trung đại mà Nguyễn Du là một đại diện tiêu biểu. Chủ đề này không chỉ được thể hiện sâu sắc trong kiệt tác Truyện Kiều mà còn trở đi trở lại trong thơ chữ Hán của ông, tiêu biểu là bài Đọc Tiểu Thanh kí.
- Bài thơ không chỉ là niềm cảm thông của Nguyễn Du với số phận nàng Tiểu Thanh và những người tài hoa bạc mệnh mà còn thể hiện tâm sự sâu kín của nhà thơ. Qua đó, ta thấy được Nguyễn Du là người nghệ sĩ có trái tim nhân đạo, giàu tình thương yêu, trân trọng tài năng và vẻ đẹp con người.
