Lời tiễn dặn (Trích Tiễn dặn người yêu)
1. Chuẩn bị
- Tiễn dặn người yêu là một kiệt tác nghệ thuật dân gian có giá trị nhân đạo sâu sắc, là truyện thơ nổi tiếng của dân tộc Thái, một trong những truyện thơ hay nhất trong kho tàng truyện thơ dân gian Việt Nam.
- Tiễn dặn người yêu gồm 1846 câu thơ.
- Chàng trai – nhân vật trong tác phẩm – đã kể lại câu chuyện tình yêu và hôn nhân của chính mình.
- Đó là chuyện đôi trai gái gắn bó với nhau từ thời thơ ấu, lớn lên hai người yêu nhau. Cha mẹ cô gái chê chàng trai nghèo nên quyết định gả cô cho một người giàu có. Cô gái đau khổ nhưng bất lực, còn chàng trai quyết ra đi làm giàu với mong ước trở về chuộc lại người yêu.
- Thời gian trôi, cô gái vẫn kiên tâm chờ đợi người yêu. Khi người chồng hết hạn ở rể, cô đánh phải về nhà chồng. Đúng lúc đó, chàng trai giàu có trở về nhưng đã muộn. Anh đau đớn tiễn người yêu về gia đình chồng với lời căn dặn: cố làm ra vẻ vụng về để nhà chồng chán nản đuổi cô về nhà cha mẹ. Chứng kiến cảnh cô gái bị nhà chồng hắt hủi, đánh đập, chàng trai càng mong ngày hai người được đoàn tụ.
- Tưởng mong ước đó được thực hiện khi cô gái bị gia đình chồng đuổi về, nhưng cảnh ngang trái lại ập đến: cha mẹ bán cô vào nhà quan. Quá thất vọng và đau khổ, cô trở nên vụng dại, ngang ngạnh. Họ đem cô ra chợ bán, “một cuộn lá dong đổi lấy người”.
- Người đổi được cô lại là chàng trai xưa. Nhưng giờ chàng đã có gia đình, nhà cao cửa rộng, nên không nhận ra cô gái trong thân phận người hầu nhếch nhác, tiều tụy là người yêu cũ. Đau đớn, tủi phận, cô đem chiếc đàn môi là kỉ vật tình yêu ra gảy.
- Chàng trai nhận ra người yêu, quyết định cưới cô, còn người vợ cũ được anh chia đôi tài sản, tiễn đưa chu đáo về kết duyên với người yêu của cô ngày trước. Hai người cưới nhau, sống cuộc đời hạnh phúc.
→ Tác phẩm đã tiếp thu những tinh hoa của dân ca Thái, được nhiều thế hệ trau chuốt, bổ sung, nên chất thơ trong truyện với ngôn ngữ nghệ thuật dân gian điêu luyện, uyên bác thấm đượm tình người, tạo nên một bản sắc riêng, làm cho tác phẩm sống mãi trong tâm hồn mọi thế hệ người Thái Tây Bắc.
- Đoạn trích Lời tiễn dặn là lời chàng trai căn dặn cô gái khi đưa cô về nhà chồng và khi chứng kiến cảnh cô gái bị đánh đập.
2. Đọc hiểu
Thẻ trong văn bản đọc
Câu 1: Chú ý tâm trạng của chàng trai và cô gái qua lời đối thoại.
Tâm trạng buồn đau, day dứt, bi thương.
Câu 2: Điều gì đã xảy ra với cô gái khi ở nhà chồng?
- Khi cô gái ở nhà chồng, cô bị hắt hủi, đánh đập.
Câu 3: Những biện pháp nghệ thuật nào được sử dụng để thể hiện tâm trạng của chàng trai?
- Điệp cấu trúc “chết thành…”, “yêu nhau, yêu…”;
- So sánh “lời đã trao thương” – Như bán trâu ngoài chợ, như thu lúa muôn bông”, “lòng ta thương nhau như trăm lớp nghìn trùng”, “bền – vàng, đá”.
Câu 4: Lưu ý lời tiễn dặn đã trở thành lời thề nguyền.
- “Lòng ta thương nhau trăm lớp nghìn trùng … Người xiểm xui, không ngoảnh, không nghe.”
Trả lời câu hỏi cuối bài
Câu 1: Trong phần (1) của đoạn trích, chàng trai và cô gái đã nói với nhau về điều gì?
- Chàng trai nói lời tiễn đưa với cô gái, cô gái cũng muốn níu kéo cho dài ra những giây phút cuối cùng ở bên chàng trai, với hy vọng có thể đoàn tụ sớm với ý chí đầy quyết tâm, nguyện ước thủy chung, son sắt “Không lấy được nhau mùa hạ, ta sẽ lấy nhau mùa đông/ Không lấy được nhau thời trẻ, ta sẽ lấy nhau khi góa bụa về già”.
Câu 2: Khi ở nhà chồng, tình cảnh cô gái ra sao? Phân tích thái độ, cử chỉ của chàng trai lúc chứng kiến tình cảnh ấy.
- Khi ở nhà chồng, tình cảnh của cô gái lầm vào bi thảm. Cô bị người chồng đánh đập, hành hạ dã man, tàn bạo, người chồng “trợn mắt ra tay”, “vụt tới tấp” khiến cô “ngã lăn chiêng”, “ngã lăn đùng”, “ngã không kịp chống kịp gượng”.
- Chứng kiến tình cảnh ấy, chàng trai vô cùng thương xót:
- Chạy lại nâng đỡ cô gái dậy, phủi áo, chải tóc cho cô.
- Chặt tre về làm ống lam thuốc cho “em uống khỏi đau”.
→ Những hành động biểu lộ rõ ràng niềm xót xa, thương cảm với nỗi đau của cô gái.
→ Từ nỗi xót xa, chàng trai bật lên ý chí, quyết tâm đưa cô về đoàn tụ với mình (Tơ rối đôi ta cùng gỡ/ Tò vò ta vuốt lại quay guồng…)
Câu 3: Trong phần (2) của đoạn trích có nhiều câu thơ sử dụng biện pháp lặp cấu trúc. Hãy phân tích giá trị biểu cảm của biện pháp nghệ thuật đó.
- Những câu thơ sử dụng biện pháp lặp cấu trúc:
- "Dậy rũ áo kẻo bọ/ Dậy phủi áo kẻo lấm!"
- "Tơ rối đôi ta cùng gỡ/ Tơ vò ta vuốt lại quay guồng."
- "Chết ba năm hình con treo đó/.../ Chết thành hồn, chung một mái song song."
- "Yêu nhau, yêu trọn đời gỗ cứng/ Yêu nhau, yêu trọn kiếp đến già."
→ Nhấn mạnh sự thuỷ chung son sắt trong tình yêu, đồng thời khẳng định ý chí, khao khát, ước mơ đoàn tụ không thể xoay chuyển của chàng trai và cô gái.
Câu 4: Qua lời chàng trai căn dặn người yêu, em thấy nhân vật này là người như thế nào? Phân tích dẫn chứng để làm rõ sự cảm nhận đó của em.
- Nhân vật chàng trai:
- Trân trọng người yêu: đưa tiễn và nhắn nhủ xong mới đành lòng quay lại, xót thương khi thấy cô bị đối xử tệ bạc,...
- Tình yêu thủy chung, mãnh liệt, bất chấp hoàn cảnh.
- Dẫn chứng:
- Lòng anh vô cùng đau xót khi tiễn người yêu về nhà chồng: Anh yêu em…sóng xô bè vỡ/ Bè chìm trôi ba suối mất rồi → ngậm ngùi, đau xót, trong lòng dằn vặt nhưng không thể làm được gì, khẳng định tấm lòng thủy chung của mình đối với cô gái.
- Ý chí quyết tâm đoàn tụ về bên nhau: “Đôi ta yêu nhau đợi đến tháng năm lau nở…Không lấy được nhau thời trẻ, ta sẽ lấy nhau khi góa bụa về già”.
- Khi chứng kiến cảnh cô gái bị chồng đánh đập, anh trỗi dậy ý chí đưa người yêu về đoàn tụ với mình.
Câu 5: Đoạn trích Lời tiễn dặn có những hình ảnh rất quen thuộc, gần gũi với cách suy nghĩ, cảm nhận của người dân miền núi. Hãy phân tích tác dụng nghệ thuật của những hình ảnh đó.
- Giúp người đọc, người nghe phần nào hiểu được những phong tục, tập quán của người Thái; đồng thời cảm nhận được vẻ đẹp tâm hồn của chàng trai và cô gái: trong sáng, chân tình, hướng đến những điều tốt đẹp.
- Lời văn, hình ảnh giản dị, gần gũi, dễ thuộc, dễ nhớ để khắc sâu vào lòng người câu chuyện tình yêu, cuộc sống của người dân tộc Thái.
Câu 6: Hãy viết một đoạn văn (khoảng 10 – 12 dòng), phân tích và làm rõ một đặc điểm nổi bật của truyện thơ dân gian qua đoạn trích Lời tiễn dặn.
Gợi ý triển khai
- Đặc điểm nổi bật: kết hợp giữa yếu tố tự sự và trữ tình.
- Lời kể trong đoạn trích là lời của người con trai, được diễn tả bằng thơ → kết hợp giữa tự sự và trữ tình, vừa tái hiện lại câu chuyện vừa thể hiện chân thực nỗi đau đớn, xót xa của nhân vật trước bi kịch tình yêu.
+ Bối cảnh: chàng trai tiễn đưa người yêu về nhà chồng.
+ Cách cư xử, tâm trạng của chàng trai:
- Tiễn đưa người yêu, về tới nhà chồng vẫn còn tiễn dặn đôi câu mới “đành lòng” quay gót.
- Khi chứng kiến tình cảnh của người yêu ở nhà chồng: chạy nâng đỡ cô dậy, phủi áo, chải tóc, chặt tre về làm ống lam thuốc,..
→ Thể hiện tâm trạng của chàng trai: niềm xót xa, đau đớn, thương cảm với nỗi đau của cô gái.
→ Từ nỗi xót xa, chàng trai bật lên ý chí, quyết tâm đưa cô về đoàn tụ với mình (Tơ rối đôi ta cùng gỡ/ Tò vò ta vuốt lại quay guồng…)
+ Quyết tâm chờ đợi, khát khao được đoàn tụ, hạnh phúc lứa đôi: “Không lấy được nhau mùa hạ, ta sẽ lấy nhau mùa đông - Không lấy được nhau thời trẻ, ta sẽ lấy nhau khi góa bụa về già”.
Lời thề nguyền trọn đời, trọn kiếp thủy chung “Yêu nhau, yêu trọn đời gỗ cứng - Yêu nhau, yêu trọn kiếp đến già”.
