Tức cảnh Pác Bó

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

- Hồ Chí Minh (1890 - 1969) là vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc và cách mạng Việt Nam. Người đã lãnh đạo nhân dân ta trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ.

- Không chỉ là một nhà hoạt động cách mạng lỗi lạc, Hồ Chí Minh còn được biết đến với tư cách là một nhà văn nhà thơ lớn.

- Hồ Chí Minh được UNESCO công nhận là Danh nhân văn hóa thể giới.

- Một số tác phẩm nổi bật: Tuyên ngôn độc lập (1945, văn chính luận); Đường Kách Mệnh (1927, tập hợp những bài giảng); Vi hành (truyện ngắn, 1923), Nhật kí trong tù (thơ, 1942 - 1943)...

2. Tác phẩm

a. Hoàn cảnh sáng tác

- Tháng 2/1941, Bác Hồ trở về Việt Nam sau 30 năm bôn ba tìm đường cứu nước. Người đã ở tại chiến khu Việt Bắc để trực tiếp lãnh đạo cách mạng Việt Nam. Trong hoàn cảnh thiếu thốn, khó khăn nơi núi rừng Việt Bắc nhưng Bác vẫn giữ được tinh thần lạc quan.

⇒ Bài thơ “Tức cảnh Pác Bó” đã được sáng tác trong thời gian này.

b. Bố cục: 2 phần

- Phần 1. Ba câu đầu: Cuộc sống hàng ngày của Bác tại chiến khu Việt Bắc.

- Phần 2. Câu cuối: Cảm nghĩ của Bác về cuộc sống cách mạng tại chiến khu Việt Bắc.

II. Trả lời câu hỏi trong sách giáo khoa 

Câu 1: Bài thơ thuộc thể thơ gì? Hãy kể tên một số bài thơ cùng thể thơ này mà em đã học.

- Bài thơ “Tức cảnh Pác Bó” được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt Đường luật.

- Một số bài thơ cùng thể thơ mà em đã học: Nam quốc sơn hà, Cảnh khuya, Nguyên tiêu, Bánh trôi nước, Thiên trường vãn vọng, Tĩnh dạ tứ, Hồi hương ngẫu thư…

Câu 2: Nhận xét về giọng điệu chung của bài thơ. Tâm trạng của Bác Hồ ở Pác Bó được biểu hiện như thế nào qua bài thơ? Vì sao Bác lại cảm thấy cuộc sống gian khổ thật là sang?

- Giọng điệu chung của bài thơ: vui đùa, có chút hóm hỉnh.

- Tâm trạng của Bác Hồ ở Pác Bó:Cuộc sống của Bác hòa hợp với tự nhiên: “Sáng ra bờ suối, tối vào hang”. Dù thiếu thốn, khó khăn nhưng vẫn lạc quan, sẵn sàng đối mặt: “Cháo bẹ rau măng vẫn sẵn sàng/Bàn đá chông chênh dịch sử đảng”. Không chỉ vậy, Bác còn cảm thấy cuộc sống gian khổ ấy thật là sang.

- Bác cảm thấy cuộc sống gian khổ thật là sang vì: Bác luôn đặt lợi ích của quốc gia dân tộc lên đầu, được làm sự nghiệp cách mạng và sống hòa mình với thiên nhiên là một niềm vui lớn.

Câu 3: Qua bài thơ, có thể thấy rõ Bác Hồ cảm thấy vui thích, thoải mái khi sống giữa thiên nhiên. Nguyễn Trãi cũng từng ca ngợi “thú lâm tuyền” (niềm vui thú được sống với rừng, suối) trong bài “ Côn Sơn ca” . Hãy cho biết “thú lâm tuyền” ở Nguyễn Trãi và ở Bác Hồ có gì giống và khác nhau.

- “Thú lâm tuyền” của Nguyễn Trãi ấy là cái thủ của bậc ẩn sĩ khi đang cảm thấy bất lực trước thực tại xã hội đương thời muốn “lánh đục về trong”, tự tìm đến cuộc sống “an bần lạc đạo”.

- Còn với Hồ Chí Minh, cái “thú lâm tuyền” vẫn gắn với con người hành động, con người chiến sĩ. Nhân vật trữ tình trong bài thơ tuy có dáng vẻ của một ẩn sĩ nhưng thực tế đó lại là một người chiến sĩ đang tận tâm, tận lực vì tự do độc lập của đất nước.

III. Đọc - hiểu văn bản

1. Cuộc sống hằng ngày của Bác tại chiến khu

- Điều kiện sống của Bác: “suối” và “hang” là địa điểm sinh hoạt, làm việc chính của Bác, đây đều là những nơi hoang dã ẩn chứa nhiều nguy hiểm, khó khăn.

- Thức ăn đơn sơ, giản dị “cháo ngô với rau măng”: Những thực phẩm có sẵn trong rừng.

- Cụm từ “vẫn sẵn sàng”: không chỉ nói về sự sẵn có của thức ăn, mà dường còn là tâm thế luôn sẵn sàng đương đầu với thử thách, khó khăn của người chiến sĩ cách mạng.

- Điều kiện làm việc “bàn đá chông chênh”: Bác làm những công việc vô cùng quan trọng “dịch sử Đảng” có liên quan đến sự nghiệp cách mạng của đất nước.

⇒ Hoàn cảnh sáng khó khăn, thiếu thốn và nhiều nguy hiểm.

2. Cảm nghĩ của Bác về cuộc sống cách mạng tại chiến khu Việt Bắc

- Câu thơ cuối “Cuộc đời cách mạng thật là sang”: Cái sang không phải là sang trọng về vật chất, mà cái sang ấy là về tinh thần. Bác cảm thấy sung sướng khi được sống hòa mình với thiên nhiên, được cống hiến cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc.