Đề 1: Phân tích nét đặc sắc của đoạn trích "Thế mà hơn 80 năm nay... vô cùng tàn nhẫn"
Đề bài: Trong "Tuyên ngôn độc lập", chủ tịch Hồ Chí Minh viết:
"Thế mà hơn 80 năm nay bọn thực dân Pháp lợi dụng lá cờ tự do, bình đẳng, bác ái, đến cướp đất nước ta, áp bức đồng bào ta. Hành động của chúng trái hẳn với nhân đạo và chính nghĩa.
Về chính trị, chúng tuyệt đối không cho nhân dân ta một chút tự do dân chủ nào.
Chúng thi hành những luật pháp dã man. Chúng lập ba chế độ khác nhau ở trung, nam, bắc để ngăn cản việc thống nhất nước nhà của ta, để ngăn cản dân tộc ta đoàn kết.
Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học. Chúng thẳng tay chém giết những người yêu nước thương nòi của ta. Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong những bể máu.
Chúng ràng buộc dư luận, thi hành chính sách ngu dân.
Chúng dùng thuốc phiện, rượu cồn để làm cho nòi giống ta suy nhược.
Về kinh tế, chúng bóc lột dân ta đến tận xương tủy, khiến cho dân ta nghèo nàn, thiếu thốn, nước ta xơ xác, tiêu điều.
Chúng cướp không ruộng đất, hầm mỏ, nguyên liệu.
Chúng đặt ra hàng trăm thứ thuế vô lý, làm cho dân ta, nhất là dân cày và dân buôn, trở nên bần cùng.
Chúng không cho các nhà tư sản ta ngóc đầu lên. Chúng bóc lột công nhân ta một cách vô cùng tàn nhẫn."
(Trích "Tuyên ngôn Độc lập", Hồ Chí Minh)
Phân tích nét đặc sắc của đoạn trích trên. Từ đó, liên hệ với "Bình Ngô đại cáo" của tác giả Nguyễn Trãi để thấy rõ điểm tương đồng và khác biệt của hai tác giả, hai thời đại.
HƯỚNG DẪN GIẢI ĐỀ
a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận:
Mở bài giới thiệu được vấn đề, thân bài triển khai vấn đề, kết bài khái quát được toàn bộ nội dung nghị luận.
b. Xác định đúng vấn đề nghị luận:
Phân tích đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của trích đoạn; liên hệ với "Bình Ngô đại cáo" để thấy rõ nét tương đồng và khác biệt của hai tác giả, hai thời đại.
c. Triển khai vấn đề:
I. Mở bài
- Tác giả Chủ tịch Hồ Chí Minh: phong cách sáng tác đa dạng, sáng tác được ở nhiều thể loại, trong đó có văn chính luận.
- Tác phẩm: "Tuyên ngôn Độc lập" là một văn kiện lớn được Bác viết để tuyên bố trước công luận trong và ngoài nước về quyền độc lập dân tộc. "Tuyên ngôn Độc lập" là một áng văn chính luận mẫu mực của Chủ tịch Hồ Chí Minh (Phạm Văn Đồng).
Đoạn trích: thuộc phần hai của tác phẩm, tố cáo tội ác của thực dân Pháp trong hơn tám mươi năm cai trị ở nước ta, đồng thời thể hiện lòng căm thù của tác giả.
II. Thân bài.
1. Tố cáo tội ác của thực dân Pháp:
- Về chính trị: "chúng tuyệt đôĩ không cho nhân dân ta một chút tự do, dân chủ nào", "Chúng thẳng tay chém giết...", “Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong những bể máu".
→ Bằng cách lập luận chặt chẽ, với những câu văn liên kết trùng điệp, Bác đã cho ta thấy tội ác chồng chất của thực dân Pháp hơn 80 năm qua.
- Về kinh tế, Bác cũng kết tội thực dân Pháp từ khái quát đến cụ thể: "Chúng bóc lột nhân dân ta đến tận xương tuỷ, khiến cho dân ta nghèo nàn, thiếu thốn, nước ta xơ xác, tiêu điều”. Bác quan tâm đến tất cả hạng người: "dân cày và dân buôn, trở nên bần cùng, chúng không cho các nhà tư sản ta ngóc đầu lên được".
→ Bác muốn tranh thủ khối đại đoàn kết toàn dân trong công cuộc bảo vệ nền độc lập.
→ Điệp từ “chúng" liên tiếp được nhắc lại làm âm hưởng đoạn văn thêm nhức nhối. Đằng sau những dẫn chứng thực tế hùng hồn, những ngôn ngữ nghệ thuật, như cháy lên ngọn lửa căm thù bọn xâm lược, như chan chứa một tình cảm xót thương nhân dân.
⇒ Qua các đoạn văn trên, tác giả đã tố cáo một cách hùng hồn và đanh thép tội ác mọi mặt của thực dân Pháp đối với nhân dân ta bằng giọng văn mạnh mẽ, đây sức thuyết phục. Đồng thời đoạn văn còn gây xúc động hàng triệu con tim, khơi dậy lòng phẫn nộ bằng những lí lẽ xác đáng, các bằng chứng xác thực không thể chối cãi được.
2. Nghệ thuật:
- Tác phẩm văn học thể hiện trực tiếp tình cảm của người viết, là sự giãi bày, giải tỏa tâm tư của tác giả: Xuyên suốt bản Tuyên ngôn là luận điểm chính trị nhưng người đọc, người nghe vẫn nhận thấy tình cảm nhân ái của Bác.
- Người cũng xúc động khi sử dụng những từ như " nhân dân ta ", “ đồng bào ta ”, " các nhà tư sản của ta".
- Sử dụng thành công biện pháp điệp : “chúng" được điệp lại 13 lần để nhấn mạnh những tội ác chồng chất của thực dân Pháp. " Sự thực là " để khẳng định thực tế, thực tiễn cụ thể.
3. Liên hệ với "Bình Ngô đại cáo" của tác giả Nguyễn Trãi
a. Giống nhau:
- Khẳng định chủ quyền, quyền độc lập, tự do của dân tộc Việt Nam, đất nước Việt Nam.
- Thể hiện tình yêu quê hương, đất nước, đồng bào.
- Tố cáo tội ác của giặc, vạch trần bộ mặt gian xảo của chúng đồng thời ca ngợi, tôn vinh con người Việt Nam.
b. Khác nhau:
- Về nội dung:
- Tư tưởng trong "Bình Ngô đại cáo" là lấy học thuyết Nho giáo làm cốt lỗi, còn trong "Tuyên ngôn Độc lập" là tư tưởng tiến bộ của con người trong thời đại mới.
- Tình yêu con người trong "Bình Ngô đại cáo" chỉ giới hạn ở dân tộc ta, còn trong "Tuyên ngôn Độc lập" là tình yêu với con người trên toàn thế giới.
- Về nghệ thuật:
- Ngôn từ, hành văn, cách diễn đạt của "Tuyên ngôn Độc lập" dễ hiểu, ai cũng có thể hiểu. Còn "Bình Ngô đại cáo" thì khó hơn vì dùng nhiều điển tích, điển cố, từ Hán Việt.
- Thể loại chữ viết: "Tuyên ngôn Độc lập" là chữ quốc ngữ, "Bình Ngô đại cáo” là chữ Hán.
⇒ Nhận xét: cả hai tác giả đều khẳng định chủ quyền đất nước, là kim chỉ nam cho nhân dân ta dựng và giữ nước."Bình Ngô đại cáo" là bản tuyên ngôn độc lập thứ hai của nước ta nhưng vẫn còn đôi điều thiêu sót, và “Tuyên ngôn Độc lập" của Hồ Chủ Tịch đã hoàn thiện nó.
III. Kết bài
- Tác giả Hồ Chí Minh tố cáo tội ác của thực dân Pháp trên hai bình diện: chính trí và kinh tế. Từ đó, Người vạch mặt bộ mặt cướp nước của Pháp trên lãnh thổ chúng ta.
- Đoạn trích là một áng văn chính luận đặc sắc. Lời văn hùng hồn, rắn rỏi, đanh thép, lập luận chặt chẽ, mạch lạc, dẫn chứng tiêu biểu với ngòi bút độc đáo sáng tạo, gợi cảm và giàu tính trí tuệ cùng am hiểu tình hình sâu rộng của tác giả.
