Tế bào nhân sơ

I. Đặc điểm chung của tế bào nhân sơ

- Tế bào nhân sơ cấu tạo nên những sinh vật thích nghi nhất trên Trái Đất vì:

• Có kích thước nhỏ (1 µm đến 5 µm), thường chỉ quan sát được dưới kính hiển vi.
• Có khả năng trao đổi chất với môi trường nhanh chóng, khả năng sinh trưởng và sinh sản cũng nhanh.
• Chưa có nhân hoàn chỉnh, chưa có màng nhân ngăn cách giữa chất nhân và tế bào chất.
• Chưa có hệ thống nội màng, chưa có các bào quan có màng bao bọc và bộ khung xương tế bào.

- Tế bào nhân sơ có cấu trúc đơn giản, có nhiều hình dạng khác nhau, phổ biến nhất là hình cầu, hình que và hình xoắn.

II. Cấu tạo tế bào nhân sơ

Hầu hết tế bào nhân sơ đều là những sinh vật đơn bào, được cấu tạo từ các thành phần chính là: thành tế bào, màng tế bào, tế bào chất và vùng nhân.

1. Lông, roi và màng ngoài

Lông và roi đều có cấu tạo từ bó sợi protein. Mỗi tế bào có 1 roi và nhiều lông.

a) Lông

- Cấu tạo: ngắn hơn roi, có số lượng nhiều hơn roi.

- Chức năng: giúp các tế bào vi khuẩn bám dính, tiếp hợp với nhau hoặc bám vào bề mặt tế bào của sinh vật khác.

b) Roi

- Cấu tạo: từ bó sợi protein, dài hơn lông, các tế bào vi khuẩn có thể có một hoặc một vài roi.

- Chức năng: là cơ quan vận động, có chức năng giúp vi khuẩn di chuyển về phía trước.

c) Màng ngoài

- Vị trí: nằm ngoài thành tế bào.

- Cấu tạo: Có thành phần chủ yếu là lipopolysaccharide.

- Chức năng: giúp bảo vệ tế bào khỏi sự tấn công của các tế bào bạch cầu.

2. Thành tế bào và màng tế bào

a) Thành tế bào

- Cấu tạo:

• Có độ dày từ 10 nm đến 20 nm.
• Được cấu tạo từ peptidoglycan.

- Dựa vào cấu tạo của thành tế bào, vi khuẩn được chia thành 2 nhóm gồm vi khuẩn Gram dương (Gr+) và vi khuẩn Gram âm (Gr-).

- Chức năng:

• Có tác dụng giữ ổn định hình dạng và bảo vệ tế bào.
• Ảnh hưởng đến mức độ mẫn cảm của vi khuẩn đối với kháng sinh: Dựa vào loại vi khuẩn Gram dương (Gr+) hay vi khuẩn Gram âm (Gr-) mà sử dụng thuốc kháng sinh thích hợp.

b) Màng tế bào

- Ví trí: Nằm dưới thành tế bào.

- Cấu tạo: Được cấu tạo bởi hai thành phần chủ yếu là lớp kép phospholipid và protein.

- Chức năng:

• Trao đổi chất có chọn lọc.
• Là nơi diễn ra các quá trình chuyển hóa vật chất và năng lượng của tế bào.

3. Tế bào chất

- Vị trí: Là vùng nằm giữa màng sinh chất và vùng nhân hoặc nhân.

- Cấu tạo:

• Thành phần chính của tế bào chất là bào tương – dạng keo lỏng có thành phần chủ yếu là nước, các hợp chất hữu cơ và vô cơ khác nhau.
• Không có hệ thống nội màng, khung xương tế bào, các bào quan có màng bao bọc chỉ có các hạt dự trữ (đường, lipid) và nhiều ribosome.

- Chức năng: là nơi diễn ra các phản ứng hóa sinh, đảm bảo duy trì các hoạt động sống của tế bào.

4. Vùng nhân

- Cấu tạo:

• Không được bao bọc bởi các lớp màng nhân.
• Thường chỉ chứa một phân tử DNA dạng vòng, mạch kép.

- Chức năng: mang thông tin di truyền điều khiển mọi hoạt động sống của tế bào vi khuẩn.

- Ngoài DNA ở vùng nhân, một số tế bào vi khuẩn còn có thêm các phân tử DNA nhỏ, dạng vòng, mạch kép được gọi là các plasmid.