Trật tự thế giới mới sau chiến tranh thế giới thứ hai
I. Sự hình thành trật tự thế giới mới
- Hoàn cảnh ra đời:
+ Chiến tranh thế giới thứ hai bước vào giai đoạn cuối, cần phải giải quyết những vấn đề bức thiết. – 2 – 1945
+ Từ ngày 4 đến 11 tháng 2-1945, ba cường quốc Liên Xô, Anh, Mĩ tổ chức hội nghị cấp cao tại I-an-ta (thuộc Liên Xô cũ).
- Những quyết định chủ yếu của hội nghị: thỏa thuận việc đóng quân tại các nước để giải giáp quân phát xít, phân chia phạm vi ảnh hưởng tới châu Âu và châu Á giữa hai cường quốc Liên Xô và Mĩ.
+ Ở châu Âu:
Liên Xô chiếm đóng và kiểm soát vùng Đông Đức và phía đông châu Âu (Đông Âu).
Vùng Tây Đức và Tây Âu thuộc phạm vi ảnh hưởng của Mĩ và Anh.
+ Ở châu Á:
- Duy trì nguyên trạng lãnh thổ Mông Cổ, trả lại cho Liên Xô phía nam đảo Xa-kha-in, trao trả cho Trung Quốc những đất đai bị Nhật chiếm đóng trước đây (như Đài Loan, Mãn Châu), thành lập Chính phủ liên hợp dân tộc gồm Quốc dân Đảng và Đảng Cộng sản Trung Quốc.
- Triều Tiên được công nhận là một quốc gia độc lập nhưng tạm thời quân đội Liên Xô và Mĩ chia nhau kiểm soát và đóng quân ở Bắc và Nam vĩ tuyến 38.
- Các vùng còn lại ở châu Á (Đông Nam Á, Nam Á...) vẫn thuộc phạm vi của các nước phương Tây.
- Ý nghĩa:
Những quyết định trên của Hội nghị l-an-ta đã nhận định sự hình thành một trật tự thế giới mới được gọi là "Trật tự hai cực l-an-ta” do Liên Xô và Mĩ đứng đầu mỗi cực.
II. Sự thành lập Liên hợp quốc
* Hoàn cảnh ra đời:
- Tại hội nghị l-an-ta (tháng 2-1945), các đại biểu đã nhất trí thành lập một tổ chức quốc tế mới là Liên Hợp Quốc.
- Từ 24 - 4 đến 26-4-1945, đại biểu 50 nước họp ở Xan Phran-xi-xcô (Mĩ) để thông qua Hiến chương Liên Hợp Quốc và thành lập tổ chức Liên Hợp Quốc.
* Mục đích và nhiệm vụ của Liên Hợp Quốc:
- Duy trì hòa bình và an ninh thế giới.
- Phát triển mối quan hệ hữu nghị giữa các dân tộc trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền của các dân tộc.
- Thực hiện sự hợp tác quốc tế về kinh tế, văn hóa, xã hội, và nhân đạo.
* Nguyên tắc hoạt động:
- Tôn trọng quyền bình đẳng giữa các quốc gia và quyền tự quyết của các dân tộc.
- Tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ và độc lập chính trị của tất cả các nước.
- Giải quyết tranh chấp bằng phương pháp hòa bình.
- Nhất trí của 5 cường quốc: Liên Xô, Mĩ, Anh, Pháp, Trung Quốc.
- Không can thiệp vào công việc nội bộ của bất cứ một quốc gia nào.
* Vai trò của Liên Hợp Quốc:
Từ năm 1945 đến nay, Liên Hợp Quốc là tổ chức quốc tế lớn nhất, giữ vai trò quan trọng trong việc:
- Giữ gìn hòa bình, an ninh quốc tế. Góp phần giải quyết các vụ tranh chấp, xung đột khu vực.
- Đấu tranh xóa bỏ chủ nghĩa thực dân và chủ nghĩa phân biệt chủng tộc.
- Phát triển các mối quan hệ, giao lưu.
- Giúp đỡ các nước phát triển kinh tế, văn hoá, khoa học- kĩ thuật... nhất là đối với các nước Á, Phi, Mĩ La-tinh.
Tháng 9-1977, Việt Nam tham gia Liên Hợp Quốc.
III. Chiến tranh lạnh
* Hoàn cảnh lịch sử:
- Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Mĩ và Liên Xô ngày càng mâu thuẫn và đối đầu gay gắt.
- Tháng 3-1947, Tổng thống Mĩ Tơ-ru-man chính thức phát động “Chiến tranh lạnh”, chống Liên Xô và các nước XHCN, thực hiện chiến lược toàn cầu.
- "Chiến tranh lạnh” là chính sách thù địch về mọi mặt của Mĩ và các nước đế quốc trong quan hệ với Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa.
* Những biểu hiện của tình trạng "Chiến tranh lạnh”:
- Mĩ và các nước đế quốc chạy đua vũ trang, chuẩn bị cuộc “Chiến tranh tổng lực” nhằm tiêu diệt Liên Xô và các nước XHCN.
- Tăng cường ngân sách quân sự, thành lập các khối quân sự cùng các căn cứ quân sự bao quanh Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa (NATO, SEATO, CENTO, AUZUS, Khối quân sự Tây bán cầu, Liên minh Mĩ-Nhật...)
- Bao vây kinh tế, cô lập về chính trị đối với Liên Xô và các nước XHCN, tạo ra sự căng thẳng, phức tạp trong các mối quan hệ quốc tế.
- Liên tiếp gây ra các cuộc chiến tranh xâm lược.
* Hậu quả:
- Thế giới luôn ở trong tình trạng căng thẳng, đứng trước nguy cơ bùng nổ một cuộc chiến tranh thế giới mới.
- Các cường quốc đã chi một khối lượng khổng lồ tiền của và sức người để sản xuất các loại vũ khí hủy diệt, xây dựng hàng nghìn căn cứ quân sự.
IV. Thế giới sau "Chiến tranh lạnh"
* Sự chấm dứt "Chiến tranh lạnh":
- Từ nửa sau những năm 80 của thế kỉ XX, mối quan hệ quốc tế chuyển từ “đối đầu" sang "đối thoại”.
- Tháng 12-1989, Mĩ và Liên Xô tuyên bố chấm dứt “Chiến tranh lạnh”.
* Thời kì sau “Chiến tranh lạnh”:
Tháng 2 – 1989, tổng thống Mĩ Bu-sơ và Tổng bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô Goóc-ba-chốp cùng tuyên bố chấm dứt Chiến tranh lạnh.
- Tình hình thế giới có nhiều biến chuyển và diễn ra theo các xu hướng như sau:
+ Xu thế hòa hoãn và hòa dịu trong quan hệ quốc tế.
+ Sự tan rã của trật tự hai cực l-an-ta và thế giới đang tiến tới xác lập một trật tự thế giới mới đa cực, nhiều trung tâm.
+ Từ sau "Chiến tranh lạnh" và dưới tác động to lớn của cách mạng khoa học - kĩ thuật, hầu hết các nước đều ra sức điều chỉnh chiến lược phát triển lấy kinh tế làm trọng điểm.
+ Tuy hòa bình được củng cố nhưng từ đầu những năm 90 của thế kỉ XX, nhiều khu vực lại xảy ra những vụ xung đột quân sự hoặc nội chiến giữa các phe phái (Liên bang Nam Tư cũ, Châu Phi và một số nước Trung Á).
Tuy nhiên, xu thế chung của thế giới ngày nay là hòa bình, ổn định, hợp tác phát triển kinh tế. Đây vừa là thời cơ, vừa là thách thức đối với các dân tộc khi bước vào thế kỉ XXI.
