Cơ sở hình thành văn minh Đông Nam Á cổ - trung đại

I. Cơ sở tự nhiên

1. Vị trí địa lí

- Đông Nam Á là khu vực có diện tích khoảng 4,5 triệu km, nằm ở phía đông nam châu Á. Đây là một khu vực rộng lớn và vị trí địa lí địa chính trị quan trọng. 

- Ngày nay gồm: Việt Nam, Lào, Cam-pu-chia, Thái Lan, Mi-an-ma, Ma-lai-xi-a, Xin-ga-po, In-đô-nê-xi-a, Phi-líp-pin, Bru-nây, Đông Ti-mo.

- Đông Nam Á là giao điểm của các đường giao thông quốc tế từ bắc xuống nam, từ đông sang tây, là cầu nối giữa Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương, mở ra nhiều cơ hội để phát triển kinh tế, giao lưu quan hệ giữa các quốc gia, thuận lợi cho việc phát triển các mối quan hệ, giao lưu kinh tế quốc tế.

2. Điều kiện tự nhiên

- Địa hình Đông Nam Á gồm hai bộ phận:

• Đông Nam Á lục địa: bị chia cắt bởi các dãy núi, giữa các dãy núi là các thung lũng rộng, màu mỡ. Nơi đây có hệ thống sông ngòi dày đặc như sông Mê Công, sông Hồng, sông Mê Nam,... lưu lượng nước lớn, hàm lượng phù sa cao, tạo nên những vùng đồng bằng rộng lớn.
• Đông Nam Á hải đảo: nơi tập trung nhiều đảo lớn và đồi núi. Một số đồng bằng ở các đảo Ca-li-man-tan, Xu-ma-tra,… có thêm các khoáng chất từ dung nham núi lửa được phong hóa.

- Khí hậu:

• Đại bộ phận Đông Nam Á nằm trong vùng khí hậu gió mùa nóng ẩm.
• Gió mùa kèm theo mưa nhiệt đới đã cung cấp đủ nước cho sinh hoạt và sản xuất của con người.

⇒ thuận lợi cho sự phát triển của nông nghiệp với các loại cây trồng như lúa nước, cây ăn quả... Chính bởi vậy mà Đông Nam Á được mệnh danh là “cái nôi” của nền văn minh lúa nước và là xứ sở của nhiều loại cây gia vị, hương liệu nổi bật khác.

- Bên cạnh nền kinh tế nông nghiệp lúa nước, do đặc trưng về vị trí địa lý nên ở Đông Nam Á có nhiều quốc gia có nền kinh tế vô cùng phát triển

II. Cơ sở xã hội

1. Cư dân, tộc người

- Cư dân:

• Thuộc tiểu chủng Đông Nam Á, mang đặc điểm của cả hai đại chủng tộc là Môn-gô-lô-ít da vàng và Ô-xtra-lô-ít da ngăm đen.
• Tiểu chủng Đông Nam Á gồm hai nhóm chính: In-đô-nê-diên và Nam Á.

- Tộc người:

• Có nhiều dân tộc khác nhau, tạo nên sự đa dạng về sắc tộc.
• Các dân tộc có nhiều nét gần gũi, tương đồng trên nền tảng văn hóa bản địa Đông Nam Á.
• Cộng đồng dân cư sống gắn kết trên cơ sở gia đình, dòng họ và làng xã.

2. Tổ chức xã hội

- Xã hội Đông Nam Á thời cổ mang tính liên kết cộng đồng chặt chẽ.

- Các thiết chế làng, bản tuy khác nhau về hình thức nhưng có lịch sử lâu đời và có sức sống mạnh mẽ.

- Quá trình hình thành nhà nước của các quốc gia ở Đông Nam Á đồng thời là quá trình tiếp biến những giá trị văn hoá Trung Quốc và Ấn Độ, hình thành thiết chế chính trị và mô hình tổ chức xã hội vừa mang tính bản địa, vừa chịu ảnh hưởng sâu sắc của các mô hình thiết chế chính trị Ấn Độ, Trung Quốc (cả ở cấp độ mô hình nhà nước đến thiết chế xã hội).

III. Ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc và Ấn Độ

1. Ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc

- Văn hoá Trung Quốc được cư dân Đông Nam Á tiếp nhận có chọn lọc và sáng tạo với những mức độ khác nhau.

- Từ khoảng thế kỉ III TCN - thế kỉ II TCN, Trung Quốc thiết lập những tuyến đường buôn bán và bành trướng xuống Đông Nam Á, tạo ra sự tiếp xúc văn hóa cưỡng bức và sau đó là giao thoa văn hóa.

- Nho giáo, Đạo giáo được du nhập, trở thành một bộ phận trong tư tưởng, văn hoá của cư dân Đông Nam Á.

- Quá trình di dân của người Trung Quốc xuống khu vực Đông Nam Á cũng góp phần lan tỏa các giá trị văn hóa và thành tựu văn minh Trung Hoa vào khu vực này.

2. Ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ

- Văn hoá Ấn Độ theo chân các thương gia và tu sĩ được truyền đến Đông Nam Á.

- Tôn giáo, chữ viết, nghệ thuật và các thành tựu khác của văn hóa Ấn Độ được tiếp nhận ở nhiều quốc gia Đông Nam Á thời cổ.

- Ảnh hưởng của văn hoá Ấn Độ thúc đẩy quá trình phân hoá xã hội, hình thành những nhà nước cổ đại và góp phần không nhỏ vào việc hình thành bản sắc văn hóa Đông Nam Á.

- Chữ viết của Ấn Độ được một số quốc gia cố ở Đông Nam Á lấy làm cơ sở để sáng tạo chữ viết riêng.

- Kiến trúc và điêu khắc Ấn Độ cũng ảnh hưởng sâu sắc đến các nước Mi-an-ma, Thái Lan, Lào, Cam-pu-chia, In-đô-nê-xi-a, Việt Nam.

- Tuy nhiên, dù tiếp nhận văn hoá Ấn Độ, cư dân Đông Nam Á vẫn giữ được những nét văn hóa riêng, độc đáo của mình.