Thương vợ

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

- Tú Xương (1870 - 1907) tên thật là Trần Tế Xương, tự Mặc Trai, hiệu Mộng Tích, Tử Thịnh.

- Quê ở làng Vị Xuyên, huyện Mỹ Lộc, tỉnh Nam Định (trước đây là phố Hàng Nâu, hiện nay là phố Minh Khai, phường Vị Xuyên, TP. Nam Định).

- Các tác phẩm của Tú Xương xoay quanh hai mảng trữ tình và trào phúng.

- Một số tác phẩm tiêu biểu: Vịnh khoa thi Hương, Giễu người thi đỗ, Ông cò, Phường nhơ, Thương vợ, Văn tế sống vợ…

2. Tác phẩm

a. Hoàn cảnh sáng tác

“Thương vợ” là bài thơ cảm động nhất trong số những bài thơ của Tú Xương viết về bà Tú.

b. Thể thơ

• Thất ngôn bát cú
• Hình ảnh giản dị, sử dụng nhiều thành ngữ.

c. Bố cục

Gồm 2 phần:

• Phần 1. 4 câu đầu: Hình ảnh bà Tú hiện lên với nét tần tảo, chịu thương chịu khó.
• Phần 2. 4 câu sau: Tình cảm, thái độ của nhà thơ trước hình ảnh người vợ của mình.

  II. Trả lời câu hỏi

  Câu 1: Cảm nhận của anh (chị) về hình ảnh bà Tú qua bốn câu thơ đầu? (Chú ý những từ ngữ có giá trị tạo hình, hình ảnh con cò trong ca dao được tác giả vận dụng một cách sáng tạo).

  - Địa điểm: mom sông

  - Thời gian: quanh năm, ngày này qua ngày khác

  - Công việc: buôn bán

  - Lý do: nuôi đủ năm con với một chồng, một mình gánh vác cả gia đình

  - Hình ảnh ẩn dụ “Lặn lội thân cò khi quãng vắng”: lấy ý từ bài ca dao “Con cò lặn lội bờ sông” gợi ra nỗi vất vả, nhọc nhằn.

  - “Eo sèo mặt nước buổi đò đông”: gợi cảnh chen lấn, xô đẩy, giành giật ẩn chứa sự bất trắc.

  Câu 2: Phân tích những câu thơ nói lên đức tính cao đẹp của bà Tú.

  Một người phụ nữ đảm đang, tháo vát: “Quanh năm buôn bán ở mom sông/Nuôi đủ năm con với một chồng”
  Một người phụ nữ giàu đức hi sinh, hết lòng vì chồng con: “Năm nắng mười mưa chẳng quản công”.

  Câu 3: Lời “chửi” trong hai câu thơ cuối là lời của ai, có ý nghĩa gì?

  - Tiếng “chửi” trong hai câu thơ cuối cùng là lời của nhà thơ.

  - Ý nghĩa:

  • Đó trước hết là lời tự trách bản thân, với tư cách là một người chồng nhưng không lo được cho vợ con, mà trở thành gánh nặng của vợ. Để rồi “có chồng hờ hững cũng như không”.
  • Sau đó là lời chửi xã hội, thói đời đểu cáng bạc bẽo đã khiến cho bà Tú phải chịu nhiều vất vả, khổ cực.

  Câu 4: Nỗi lòng thương vợ của nhà thơ được thể hiện như thế nào? Qua bài thơ, anh (chị) có nhận xét gì về tâm sự và vẻ đẹp nhân cách của Tú Xương?

  - Nỗi lòng thương vợ của nhà thơ được bộc lộ trực tiếp qua sự thấu hiểu nỗi vất vả của người vợ, nỗi lòng tự trách bản thân.

  - Nhân cách cao đẹp: Một người biết yêu thương, trân trọng và thấu hiểu nỗi vất vả của người vợ, cũng như những bất công của xã hội đối với người phụ nữ.

III. Đọc - hiểu văn bản

1. Hình ảnh bà Tú hiện lên với nét tần tảo, chịu thương chịu khó

- Hoàn cảnh của bà Tú: mang gánh nặng gia đình, nuôi chồng con.

• Thời gian “quanh năm”: hết ngày này qua ngày khác, liên tục không ngừng nghỉ.
• Địa điểm “mom sông”: phần đất nhô ra phía lòng sông không ổn định.
• Công việc “buôn bán”: vất vả, nhọc nhằn.

⇒ Công việc và hoàn cảnh làm ăn vất vả, không ổn định.

- Nguyên nhân:

• “nuôi”: chăm sóc hoàn toàn
• “đủ năm con với một chồng”: một mình bà Tú phải nuôi cả gia đình.

⇒ Cách nói đặc biệt: Việc nuôi con là người bình thường, nhưng ngoài ra người phụ nữ còn nuôi chồng. Từ đó cho thấy hoàn cảnh éo le của bà Tú.

- “Lặn lội thân cò khi quãng vắng”: lấy ý từ bài ca dao “Con cò lặn lội bờ sông” nhưng sáng tạo hơn nhiều (cách đảo từ lặn lội lên đầu hay thay thế con cò bằng thân cò):

• “Lặn lội”: cho thấy sự lam lũ, cực nhọc
• Hình ảnh “thân cò”: gợi nỗi vất vả, đơn chiếc khi làm ăn
• “khi quãng vắng”: thời gian, không gian heo hút rợn ngợp, chứa đầy những nguy hiểm lo âu.

⇒ Nhấn mạnh sự vất vả, nhọc nhằn của bà Tú.

- “Eo sèo mặt nước buổi đò đông”: gợi cảnh chen lấn, xô đẩy, giành giật ẩn chứa sự bất trắc.

- “Buổi đò đông”: Sự chen lấn, xô đẩy trong hoàn cảnh đông đúc cũng chứa đầy những sự nguy hiểm, lo âu.

⇒ Thể hiện sự xót thương cho nỗi vất vả của bà Tú.

2. Tình cảm, thái độ của nhà thơ trước hình ảnh người vợ của mình

- “Một duyên hai nợ”: vợ chồng là duyên nợ, vậy nên cũng“âu đành phận”, có nghĩa là chấp nhận.

- “năm nắng mười mưa”: chỉ những nhọc nhằn, vất vả của cuộc sống mưu sinh.

- “dám quản công”: không kể công, đó chính là sự hy sinh thầm lặng của bà Tú.

⇒ Câu thơ vận dụng sáng tạo thành ngữ, sử dụng từ phiếm chỉ vừa nói lên sự vất vả gian lao vừa nói lên đức tính chịu thương chịu khó, hết lòng vì chồng vì con của bà Tú.

- Bất mãn trước hiện thực, Tú Xương đã vì vợ mà lên tiếng chửi:

• “Cha mẹ thói đời ăn ở bạc”: một tiếng chửi lớn nhằm tố cáo hiện thực, xã hội quá bất công với người phụ nữ.
• “Có chồng hờ hững”: Tú Xương đã tự ý thức sự hờ hững của mình cũng là một biểu hiện của thói đời.

⇒ Câu thơ bộc lộ tâm trạng xót xa, áy náy khi không hoàn thành trách nhiệm của một người đàn ông trong gia đình. Đồng thời, nhà thơ cũng tố cáo cái xã hội để cho sự bất công được hiện diện một cách hiển nhiên.

IV. Luyện tập

Gợi ý:

Bài thơ “Thương vợ” được vận dụng sáng tạo hình ảnh, ngôn ngữ văn học dân gian. Tác giả đã sử dụng hình ảnh “con cò” - vốn quen thuộc trong ca dao xưa “thân cò” thường chỉ người phụ nữ, nhưng trong bài thơ có phần xót xa, tội nghiệp hơn. Hình ảnh “thân cò” còn có tác dụng nhấn mạnh nỗi vất vả, gian truân của bà Tú và nỗi đau thân phận. Ngoài ra, tác giả còn sử dụng thành ngữ: “một duyên hai nợ” để nói về duyên nợ của vợ chồng , vậy nên cũng “âu đành phận”, có nghĩa là chấp nhận; “năm nắng mười mưa” chỉ sự vất vả; khó khăn của bá Tú. Ngoài ra câu thơ “Cha mẹ thói đời ăn ở bạc” mang tính khẩu ngữ, vừa là tiếng chửi chính bản thân, cũng là tiếng chửi tố cáo xã hội bất công.