Xin lập khoa luật

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

- Nguyễn Trường Tộ (1830 - 1871) người làng Bùi Chu, xã Hưng Trung, huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An.

- Ông thông thạo cả Hán học và Tây học nên có tri thức rộng rãi, tầm nhìn xa rộng hơn nhiều trí thức nho sĩ đương thời.

- Ông đã viết nhiều bản điều trần gửi lên triều đình nhà Nguyễn đề nghị thực thi các biện pháp cụ thể nhằm đổi mới và phát triển đất nước, để có thực lực đối phó với họa xâm lăng đến từ phương Tây.

- Những bản điều trần này không chỉ thể hiện kiến thức sâu sắc, uyên bác, mới mẻ về tình hình Việt Nam và thế giới khi ấy mà còn thấm đượm tinh thần yêu nước của tác giả, được viết bằng một văn phòng sáng rõ, chặt chẽ.

2. Tác phẩm

a. Xuất xứ

- Bài Xin lập khoa luật trích từ bản điều trần số 27: Tế cấp bát điều, bàn về sự cần thiết của luật pháp đối với xã hội nhằm mục đích thuyết phục triều đình cho mở khoa Luật.

b. Bố cục

Gồm 3 phần:

• Phần 1: Từ đầu đến “quốc dân giết”: Vai trò, vị trí của luật pháp đối với xã hội.
• Phần 2: Tiếp theo đến “những người quê mùa chất phác?”: Mối quan hệ của luật pháp với Nho giáo.
• Phần 3: Còn lại: Mối quan hệ luật pháp với đạo đức.

II. Trả lời câu hỏi

Câu 1: Theo Nguyễn Trường Tộ, luật bao gồm những lĩnh vực nào? Ông đã giới thiệu việc thực hành luật pháp ở các nước phương Tây ra sao?

- Luật bao gồm: kỉ cương, uy quyền, chính lệnh của quốc gia, trong đó tam cương ngũ thường cho đến việc hành chính của sáu bộ đều đầy đủ.

- Việc thực hành luật ở các nước phương Tây được giới thiệu rõ ràng: “Ở các nước phương Tây, phàm những ai đã nhập ngạch bộ Hình xử đoán các vụ kiện tụng thì chỉ có thăng trật chứ không bao giờ bị biếm truất. Dù vua, triều đình cũng không giáng chức họ được một bậc”.

Câu 2: Tác giả chủ trương vua, quan và dân phải có thái độ như thế nào trước pháp luật? Vì sao ông lại chủ trương như vậy?

- Tác giả chủ trương vua, quan và dân phải có thái độ: Quan dùng luật để trị, dân theo luật giữ gìn.

- Tác giả chủ trương như vậy để giữ gìn công bằng, nhân ái trong xã hội.

Câu 3: Theo Nguyễn Trường Tộ, Nho học truyền thống có tôn trọng luật pháp không?

- Theo Nguyễn Trường Tộ, Nho học truyền thống không tôn trọng pháp luật.

- Dẫn chứng: “Biết rằng đạo làm người không gì bằng trung hiếu, không gì cần thiết bằng lễ nghĩa. Nhưng các sách Nho chỉ nói suông trên giấy, không làm cũng chẳng bị ai phạt, có làm cũng chẳng được ai thưởng. Bởi vậy xưa nay học đã nhiều mà mấy ai đổi được tâm tính, sửa được lỗi lầm?”.

Câu 4: Tác giả quan niệm như thế nào về mối quan hệ giữa đạo đức và luật pháp?

- Pháp luật và đạo đức có mối quan hệ gắn bó, chặt chẽ.

- Dẫn chứng: “Nếu bảo luật chỉ tốt cho việc cai trị chứ không có đạo đức tinh vi, thế là không biết rằng trái luật là tội, giữ đúng luật là đức…”, “Trong luật cái gì cũng công bằng, hợp với đức trời, như vậy mà không đáng gọi là đạo đức tinh vi sao?”...

Câu 5: Việc nhắc đến Khổng Tử và các khái niệm đạo đức, văn chương có tác dụng gì đối với nghệ thuật biểu hiện trong đoạn trích?

Việc nhắc đến Khổng Tử và các khái niệm đạo đức, văn chương có tác dụng giúp cho bài viết trở nên thuyết phục hơn, chặt chẽ hơn.