Số phận con người

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

- Mi-khai-in A-lếch-xan-đrô-vích Sô-lô-khốp (1905 - 1984) là một nhà văn Nga lỗi lạc, đã vinh dự nhận Giải thưởng Nô-ben về văn học năm 1965.

- Ông sinh ra tại thị trấn Vi-ô-sen-xcai-a thuộc tỉnh Rô-xtốp trên vùng thảo nguyên sông Đông.

- Sô-lô-khốp tham gia cách mạng từ khá sớm (với các công việc như thư ký ủy ban trấn, nhân viên thu mua lương thực, tiễu phỉ…)

- Trong những năm tháng chiến tranh vệ quốc vĩ đại, Sô-lô-khốp đã theo sát Hồng quân trên nhiều chiến trường với tư cách là phóng viên của báo Sự thật.

2. Tác phẩm

a. Hoàn cảnh sáng tác

- Truyện ngắn Số phận con người sáng tác 1957, là cột mốc quan trọng mở ra chân trời mới cho văn học Nga.

- Tác phẩm đã thể hiện cách nhìn cuộc sống và chiến tranh một cách toàn diện, chân thực, cũng như sự đổi mới cách miêu tả nhân vật, khám phá tính cách Nga, khí phách anh hùng và nhân hậu của người lính Xô viết.

b. Bố cục: 3 phần

- Phần 1: Từ đầu đến “đấy chú bé đang nghịch cát đấy”: Lời giới thiệu của nhân vật Xô-cô-lốp.

- Phần 2: Tiếp theo đến “cứ chợt lóe lên như thế”: Cuộc gặp gỡ giữa Xô-cô-lốp và bé Va-ni-a.

- Phần 3: Còn lại: Số phận của Xô-cô-lốp và niềm tin vào sức mạnh của con người Nga.

c. Tóm tắt đoạn trích

Trước chiến tranh, Xô-cô-lốp có một gia đình hạnh phúc với người vợ và ba đứa con. Chiến tranh nổ ra, anh phải tham gia lực lượng chống phát xít nhưng bị bắt giam và tra tấn dã man. Chiến đấu khoảng một năm, anh bị thương tới hai lần. Năm 1944, anh trốn thoát, về với Hồng quân, biết được tin vợ và hai con gái đã chết do bị Bom Đức sát hại từ năm 1942. Người con trai duy nhất là thoát chết sau đó anh gia nhập quân ngũ tiến đánh Béc-lin. Nhưng đúng vào ngày chiến thắng 9 tháng 5 năm 1945, A-na-tô-li đã hi sinh. Sau chiến tranh Xô-cô-lốp quay về thời bình nhưng không muốn trở lại quê nhà. Anh đến chỗ của đồng đội cũ, xin làm lái xe cho đội vận tải và tình cờ gặp được Va-ni-a một cậu bé mồ côi đã mất cha mẹ trong chiến tranh. Anh đã nhận Vania làm con nuôi. Hai người nương tựa nhau mà sống. Trong một lần vô tình gây ra tai nạn, anh bị tước bằng lái xe, anh phải chuyển nghề nhưng thợ mộc để kiếm sống. Theo lời mời của một người bạn khác ở Ka-sa-rư, anh dẫn bé Va-ni-a đến đó với hy vọng chừng nửa năm sau anh được cấp lại bằng lái mới. Dù còn nhiều khó khăn trước mắt, nhưng hai cha con vẫn lạc quan tin tưởng vào tương lai phía trước.

II. Trả lời câu hỏi

Câu 1: Hoàn cảnh và tâm trạng của An-đrây Xô-cô-lốp sau khi chiến tranh kết thúc và trước khi gặp bé Va-ni-a được miêu tả như thế nào?

- Gia đình: vợ và các con đều chết, ngôi nhà chỉ còn là một hố bom, niềm hy vọng duy nhất là A-na-tô-li cũng đã hy sinh nơi chiến trường.

- Cuộc sống: không nhà cửa người thân, lang thang khắp nơi và phải đi tìm người bạn cũ, xin làm lái xe và hàng đêm chìm vào men rượu để chống đỡ nỗi đau.

- Tâm trạng: đau đớn, cô độc, luôn cảm thấy trong người có cái gì đó “vỡ tung ra”.

Câu 2: Việc An-đrây nhận cậu bé Va-ni-a làm con nuôi có tác động lớn lao đến hai cha con như thế nào? Tâm hồn ngây thơ của bé Va-ni-a, và lòng nhân hậu của An-đrây Xô-cô-lốp được hiểu như thế nào? Điểm nhìn của người kể chuyện có giống điểm nhìn của nhân vật không?

- Tác dụng của việc An-đrây nhận cậu bé Va-ni-a làm con nuôi: An-đrây Xô-cô-lốp tìm lại được ý nghĩa và mục đích sống, Va-ni-a tìm được nơi nương tựa và được yêu thương. Cả hai đều được xoa dịu trước những mất mát mà chiến tranh đã gây ra.

- Tâm hồn ngây thơ của bé Va-ni-a, và lòng nhân hậu của An-đrây Xô-cô-lốp:

- Cậu bé Va-ni-a:

• Vô cùng sung sướng và xúc động
• Niềm hạnh phúc của trẻ thơ khi tìm lại được bố: như con chim chích, ríu rít líu lo, ôm hôn và không chịu tách rời An-đrây Xô-cô-lốp.
• Nhớ về người bố ngày xưa
• Đặt cho bố nhiều câu hỏi, khi ngủ vẫn gác chân lên cổ bố.

- Nhân vật Xô-cô-lốp:

• Đồng cảm với cảnh ngộ của Va-ni-a nên quyết định nhận nuôi cậu bé.
• Chăm sóc Va-ni-a chu đáo như con đẻ.
• Chịu đựng những nỗi khổ một cách âm thầm vì sợ Va - ni - a đau khổ.

- Điểm nhìn của người kể chuyện: trùng khớp với điểm nhìn của nhân vật.

Câu 3: An-đrây Xô-cô-lốp đã vượt lên nỗi đau và sự cô đơn như thế nào (khó khăn trong đời thường, chiêm bao ám ảnh và nỗi đau khôn nguôi)?

An-đrây Xô-cô-lốp đã vượt lên nỗi đau và sự cô đơn:

- Khắc phục khó khăn của cuộc sống thường ngày để chăm lo cho Va-ni-a, tập làm quen với việc chăm sóc trẻ nhỏ.

- Từ bỏ rượu, nỗ lực làm việc để nuôi con.

- Mất việc vì đâm phải con bò, anh kiên cường đưa con cuốc bộ đến Ka-sa-rư tìm công việc mới.

- Chống chọi với nỗi đau mất vợ con vẫn âm ỉ tìm về trong giấc mộng hàng đêm.

Câu 4: Nhận xét về thái độ của người kể chuyện. Ý nghĩa lời trữ tình ngoại đề ở cuối tác phẩm.

- Thái độ của người kể chuyện: xúc động, cảm phục sự kiên cường của hai cha con.

- Ý nghĩa lời trữ tình ngoại đề:

• Bộc lộ sự khâm phục, quý mến với bản lĩnh kiên cường, lòng nhân hậu của con người Xô viết.
• Tin tưởng vào những thế hệ tương lai trở nên tốt đẹp hơn.
• Tin vào sức mạnh tiềm ẩn và những cống hiến thầm lặng mà to lớn của thế hệ những An-đrây Xô-cô-lốp nói riêng và con người Nga nói chung trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Câu 5: Theo anh (chị) trong đoạn trích này, tác giả đã nghĩ gì về số phận con người?

Con người có thể gặp phải những khó khăn, bất hạnh. Nhưng chỉ cần có niềm tin, nghị lực thì họ sẽ đủ bản lĩnh để vượt qua tất cả.

III. Đọc - hiểu văn bản

1. Hoàn cảnh của Xô-cô-lốp và bé Va-ni-a trước khi gặp nhau

a. Nhân vật Xô-cô-lốp:

- Gia đình: vợ và các con đều chết, ngôi nhà chỉ còn là một hố bom, niềm hy vọng duy nhất là A-na-tô-li cũng đã hy sinh nơi chiến trường.

- Cuộc sống: không nhà cửa người thân, lang thang khắp nơi và phải đi tìm người bạn cũ, xin làm lái xe và hàng đêm chìm vào men rượu để chống đỡ nỗi đau.

- Tâm trạng: đau đớn, cô độc, luôn cảm thấy trong người có cái gì đó “vỡ tung ra”.

b. Nhân vật cậu bé Va-ni-a:

- Gia đình: bố chết ở mặt trận, mẹ chết trên tàu hỏa, cũng không có quê hương, không họ hàng thân thích.

- Ngoại hình: lem luốc, bụi bặm, “rách bươm xơ mướp”, “Đầu tóc rối bù”, “bẩn như ma lem” nhưng “cặp mắt như những ngôi sao sáng”.

2. Cuộc gặp gỡ giữa Xô-cô-lốp và bé Va-ni-a

- Cậu bé Va-ni-a:

• Sung sướng: “nhảy chồm lên ôm cổ, hôn vào má, vào môi...”
• Vui vẻ, quấn quýt bố không rời.

- Nhân vật Xô-cô-lốp:

• Xúc động cực độ, không nghĩ rằng cậu bé vui sướng đến vậy.
• Lấy lại thăng bằng trong cuộc sống, tìm được ý nghĩa và mục đích sống.

⇒ Tấm lòng nhân hậu của Xô-cô-lốp đã thúc đẩy anh nhận nuôi cậu bé Va-ni-a. Cả hai đã nương tựa vào nhau mà sống với niềm hy vọng vào tương lai hạnh phúc.

3. Số phận của Xô-cô-lốp và niềm tin vào sức mạnh của con người Nga

a. Số phận của Xô-cô-lốp

- Gặp khó khăn trong công việc: vô tình đâm phải con bò và bị tước bằng lái.

- Nỗi đau thể xác: “trái tim tôi đã rệu rã lắm rồi, có khi tự nhiên nó nhói lên, thắt lại và giữa ban ngày...”

- Nỗi đau tinh thần: Nỗi đau tìm về trong giấc mộng hằng đêm.

b. Niềm tin vào sức mạnh của con người Nga:

- Nỗi băn khoăn về tương lai: “Hai con người côi cút..phía trước?”

- Tin tưởng vào sức mạnh con người Nga: “Thiết nghĩ.... có thể đương đầu với thử thách”.

⇒ Ca ngợi và khẳng định sức mạnh tiềm ẩn và cống hiến thầm lặng của mỗi cá nhân cho Tổ quốc. Từ đó kêu gọi trách nhiệm, sự quan tâm trở lại của Tổ quốc đối với họ.

IV. Luyện tập

Câu 1: Tìm cái mới của truyện ngắn Số phận con người trong việc miêu tả cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại của nhân dân Liên Xô.

- Miêu tả chiến tranh với bộ mặt thật nhất của nó: chết chóc, mất mát và đau thương.

- Hình ảnh những con người Nga bình thường nhưng đầy kiên cường.

- Lời nhắc nhở xã hội quan tâm đến số phận của con người sau chiến tranh.

Câu 2: Tưởng tượng và viết một đoạn văn về cuộc sống tương lai của hai bố con.

Sau nhiều ngày đi bộ, hai cha con cũng đến được Ka-ra-sư. Tại đây, theo lời giới thiệu của người bạn từ trước đó, Xô-cô-lốp đã tìm được việc làm. Họ thuê được một căn nhỏ gần nơi làm việc của anh. Xô-cô-lốp đã làm việc vô cùng chăm chỉ để tiết kiếm được một khoản tiền nhỏ cho Va-ni-a đi học. Cuộc sống của họ ngày một tốt hơn, những nỗi đau mất mát do chiến tranh cũng dần vơi đi.