Bắc Sơn

Soạn bài

I. Tác giả

- Nguyễn Huy Tưởng (1912 - 1960) xuất thân trong một gia đình nhà nho.

- Quê hương: Làng Dục Tú, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh (nay là xã Dục Tú, huyện Đông Anh, Hà Nội).

- Ông sớm tham gia cách mạng, hoạt động trong những tổ chức văn hóa nghệ thuật do Đảng lãnh đạo.

- Nguyễn Huy Tưởng có thiên hướng khai thác đề tài lịch sử và có đóng góp nổi bật ở thể loại tiểu thuyết, kịch.

- Năm 1996, ông được Nhà nước tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.

- Tác phẩm chính: Vũ Như Tô (1941, kịch), Bắc Sơn (1946, kịch), Đêm hội Long Trì (1942, tiểu thuyết), Sống mãi với thủ đô (1961, tiểu thuyết)...

II. Tác phẩm

1. Hoàn cảnh sáng tác

Vở kịch Bắc Sơn được Nguyễn Huy Tưởng sáng tác và đưa lên sân khấu vào đầu năm 1946 trong không khí sôi sục của những năm đầu cách mạng

2. Tóm tắt đoạn trích Sau cuộc đối thoại với chồng là Ngọc, Thơm đã dần dần nhận ra sự thật về bản chất đê tiện và sự phản động của y. Cô cảm thấy đau xót và ân hận. Thái cùng một đồng chí là Cửu trong khi chạy trốn sự truy lùng của quân Pháp và tay sai (trong đó có Ngọc) đã vô tình chạy nhầm vào nhà Thơm. Thơm nhanh trí cứu che giấu và cứu thoái hai người.

3. Bố cục

Gồm 2 phần:

• Lớp 1: Cuộc đối thoại giữa Thơm - Thái - Cửu
• Lớp 2: Cuộc đối thoại giữa Thơm và Ngọc.

III. Trả lời câu hỏi

Câu 1. Thuật lại diễn biến sự việc và hành động trong các lớp kịch trích ở hồi bốn.

Trước cái chết của cha, Thơm dần dần nhận ra bộ mặt phản bội của Ngọc. Ngọc đã theo giặc, dẫn đường cho chúng để chúng đàn áp làng Vũ Lăng, và đối xử man rợ đối với những người làm cách mạng. Cô vô cùng đau xót, ân hận trước hành động của chồng mình. Khi Thái và Cửu bị giặc truy bắt, chạy nhầm vào nhà Thơm, cô đã che giấu và cứu thoát họ.

Câu 2. Trong các lớp kịch này, tác giả đã xây dựng được một tình huống bất ngờ, gay cấn. Đó là tình huống nào? Tình huống ấy có tác dụng như thế nào trong việc thể hiện xung đột và phát triển của hành động kịch?

- Tình huống: Trong lúc lẩn trốn sự truy lùng của Ngọc và đồng bọn, Thái và Cửu lại chạy vào nhà Ngọc, nhưng chỉ có một mình Thơm ở nhà. Thơm đã quyết định che giấu cho hai người cán bộ cách mạng.

- Sự xuất hiện của Thái, Cửu đẩy mâu thuẫn kịch phát triển theo hướng khác: Trong hoàn cảnh nguy kịch, lòng tin của người cán bộ với nhân dân có ý nghĩa vô cùng quan trọng, quyết định tới thành bại của cách mạng

Câu 3. Phân tích tâm trạng và hành động của nhân vật Thơm. (Chú ý: Hoàn cảnh của nhân vật, tâm trạng và thái độ của Thơm với chồng, hành động của cô cứu Thái, Cửu)

- Hoàn cảnh của Thơm: Sống an nhàn, được chồng chiều chuộng, mặc dù cha và em trai theo cách mạng thì cô vẫn đứng ngoài khởi nghĩa. Cha và em trai hy sinh, mẹ hóa đ iên, nhưng lại nhận ra bộ mặt thật của chồng là tay sai cho giặc.

- Tâm trạng và thái độ của Thơm: Ân hận, day dứt khi thấy cha và em trai hy sinh, hình ảnh người mẹ hóa điên ám ảnh cô, đau đớn nhận ra bộ mặt thật của chồng.

Tình huống bất ngờ xảy ra: Thái và Cửu chạy trốn vào nhà cô, cô phải lựa chọn giữa việc báo cho chồng biết hoặc che dấu cho hai chiến sĩ cách mạng. Thơm quyết định che giấu và cứu thoát Thái và Cửu.

Câu 4. Phân tích các nhân vật Ngọc, Thái, Cửu. Chú ý những điểm sau:

- Bằng những thủ pháp nào tác giả đã để cho nhân vật Ngọc bộc lộ bản chất của y, và đó là bản chất gì?

- Những nét nổi rõ trong tính cách của Thái, của Cửu là gì?

Gợi ý:

- Tác giả để cho Ngọc bộc lộ bản chất của ý qua hành động truy lùng các cán bộ cách mạng, trong việc y tính toán tiền thưởng khi bắt được cán bộ, qua việc y định tậu ruộng, chạy hàm cửu phẩm, định trị cho thằng Tốn nào đó đã mua tranh ruộng của y.

- Thái: Bình tĩnh, sáng suốt, đồng thời rất tin tưởng vào sự ủng hộ của quần chúng, ngay cả khi đó là vợ của một tên Việt gian.

- Cửu: Có phần nôn nóng, thiếu chín chắn; anh nghi ngờ Thơm, thậm chí còn định bắn cô.

Câu 5. Nhận xét về nghệ thuật viết kịch của Nguyễn Huy Tưởng trong các lớp kịch này, chú ý các phương diện xây dựng tình huống, tổ chức đối thoại, biểu hiện tâm lí và tính cách nhân vật.

- Xây dựng xung đột truyện kịch tính. Xung đột cơ bản của vở kịch bộc lộ qua sự đối đầu của Ngọc với Thái và Cửu, trong hoàn cảnh cuộc khởi nghĩa bị đàn áp và Ngọc cùng đồng bọn đang truy lùng những người cách mạng. Đồng thời xung đột kịch cũng diễn ra trong nội tâm nhân vật Thơm, thúc đẩy diễn biến tâm trạng nhân vật để đi tới bước ngoặt quan trọng.

- Xây dựng tình huống truyện đặc sắc: Thái và Cửu (hai chiến sĩ cách mạng) chạy nhầm vào nhà Thơm (vợ một tên Việt gian).

- Tổ chức đối thoại: Tổ chức được các đối thoại với những nhịp điệu, giọng điệu khác nhau, phù hợp với từng giai đoạn của hành động kịch.

- Tâm lí nhân vật diễn ra khá phức tạp, chân thật (nhân vật Thơm), tính cách nhân vật được thể hiện khá rõ nét và thống nhất trong lời nói, hành động (nhân vật Ngọc).