Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

Soạn bài

I. Điều kiện sử dụng hàm ý

Đọc đoạn trích trong SGK và trả lời câu hỏi:

1. Nêu hàm ý của những câu in đậm. Vì sao chị Dậu không dám nói thẳng với con mà phải dùng hàm ý?

2. Hàm ý trong câu nói nào của chị Dậu rõ hơn? Vì sao chị Dậu phải nói rõ hơn như vậy? Chi tiết nào trong đoạn trích cho thấy cái Tí đã hiểu hàm ý trong câu nói của mẹ?

Gợi ý:

1. 

- Hàm ý của câu “Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi”: Đây là bữa ăn cuối cùng của con ở nhà, u sẽ bán con nên con không còn được ở đây nữa. Chị Dậu không dám nói thẳng với con đây là một điều quá đau lòng.

- Hàm ý của câu “Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài”: Mẹ sẽ bán con cho nhà cụ Nghị ở thôn Đoài.

2. 

- Hàm ý trong câu “Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài” rõ hơn. Chị nói rõ hơn vì cái Tí chưa hiểu được hàm ý trong câu nói trước đó của chị.

- Chi tiết nào trong đoạn trích cho thấy cái Tí đã hiểu hàm ý trong câu nói của mẹ: Cái Tí nghe nói giãy nảy và hỏi mẹ “U bán con thật đấy ư?”.

II. Luyện tập

Câu 1. Người nói, người nghe những câu in đậm trong SGK là ai? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó?

a. 

- Người nói: anh thanh niên, người nghe: ông họa sĩ và cô kĩ sư.

- Hàm ý: Mời bác và cô vào uống chè.

- Chi tiết: Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà…

b. 

- Người nói: anh Tấn, người nghe: chị Hai Dương (bán đậu phụ)

- Hàm ý: Chúng tôi không thể cho chị những thứ đó.

- Chi tiết: “Thật là càng giàu có càng không dám rời một đồng xu! Càng không dám rời đồng xu càng giàu có!”

c. 

- Người nói: Thúy Kiều, người nghe: Hoạn Thư

- Hàm ý: Câu “Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây” ý mỉa mai Hoạn Thư cũng có ngày hôm nay. Câu “Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều” ý rằng hãy chuẩn bị nhận quả báo thích đáng.

- Chi tiết: Hoạn Thư hồn lạc phách xiêu/Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca.

Câu 2. Hàm ý của câu in đậm trong SGK là gì? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dụng hàm ý có thành công không? Vì sao?

• Câu “Cơm sôi rồi, nhão bây giờ”: Bé Thu muốn nhờ anh Sáu chắt nước hộ.
• Nguyên nhân: Việc em bé sử dụng hàm ý mà không nói thẳng ra vì trước đó đã nói thẳng (Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái!) nhưng không đạt được hiệu quả.
• Việc sử dụng hàm ý không thành công vì anh Sáu không giúp mà vẫn ngồi im.

Câu 3. Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối.

A: Mai về quê với mình đi!

B: /.../

A: Đành vậy.

Gợi ý:

A: Mai về quê với mình đi!

B: Tớ phải đi học/ Tớ phải đi làm…

A: Đành vậy.

Câu 4. Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh “hi vọng” với “con đường” trong các câu sau:

Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thực, đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất; kì thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.

(Lỗ Tấn, Cố hương)

Gợi ý:

Chỉ cần có niềm tin, cố gắng nỗ lực thì con người có thể thực hiện được mọi việc.

Câu 5. Tìm những câu có hàm ý mời mọc hoặc từ chối trong các đoạn đối thoại giữa em bé với những người ở trên mây và sóng (trong bài thơ Mây và sóng của Ta-go). Hãy viết thêm vào mỗi đoạn một câu có hàm ý mời mọc rõ hơn.

- Câu có hàm ý mời mọc:

• Lời của người ở trên mây: “ Bọn tớ chơi đùa từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà,/Bọn tớ chơi với bình minh vàng/Bọn tớ chơi với vầng trăng bạc”.
• Lời của người ở trong sóng: “Bọn tớ ca hát từ sáng sớm cho đến hoàng hôn. Bọn tớ ngao du từ nơi này đến nơi nọ mà không biết từng đến nơi nào”.

- Câu có hàm ý từ chối:

• Lời của người trên mây: Mẹ mình đang đợi ở nhà/Làm sao có thể rời mẹ mà đến được?
• Lời của người trong sóng: Buổi chiều mẹ luôn muốn mình ở nhà, làm sao có thể rời mẹ mà đi được?

- Viết thêm lời mới mọc:

• Lời của người ở trên mây: Hãy lên đây chơi cùng bọn tớ.
• Lời của người trong sóng: Hãy đến đây đi ngao du cùng bọn tớ.