Thạch quyển, nội lực CTST

I. Khái niệm thạch quyển

Khái niệm

+ Thạch quyển là phần cứng ngoài cùng của Trái Đất, bao gồm vỏ Trái Đất và phần trên của lớp man-ti.

+ Thạch quyển hay còn gọi là quyển đá vì vật chất cấu tạo nên quyển này ở trong trạng thái cứng và chủ yếu là các loại đá.

- Thạch quyển được cấu tạo bởi các mảng kiến tạo có ranh giới các mảng đã làm thay đổi cấu trúc và hình thái địa hình bề mặt Trái Đất.

II. Nội lực và tác động của nội lực đến sự hình thành địa hình bề mặt Trái Đất

1. Nội lực

Khái niệm: Là lực phát sinh từ bên trong Trái Đất.

Nguồn năng lượng sinh ra nội lực

+ Sự phân hủy các nguyên tố phóng xạ.

+ Sự dịch chuyển của các dòng vật chất theo trọng lực.

+ Năng lượng của các phản ứng hoá học trong lòng đất,...

Ảnh hưởng

+ Làm dịch chuyển các mảng kiến tạo; hình thành các dãy núi.

+ Tạo ra các uốn nếp, đứt gãy; gây ra động đất, núi lửa.

+ Làm thay đổi cấu trúc ban đầu, tạo nên cấu trúc mới;...

2. Tác động của nội lực đến sự hình thành địa hình bề mặt Trái Đất

Tác động của nội lực thể hiện qua vận động theo phương thẳng đứng và vận động theo phương nằm ngang.

2.1. Vận động theo phương thẳng đứng

Đặc điểm

+ Là vận động nâng lên, hạ xuống diễn ra phổ biến nhiều nơi trong vỏ Trái Đất, trên một diện tích lớn.

+ Các vận động nâng lên, hạ xuống này vẫn đang diễn ra ở nhiều nơi trên Trái Đất.

- Kết quả: Làm mở rộng hoặc thu hẹp diện tích của một khu vực một cách chậm chạp và lâu dài, gây ra hiện tượng biển tiến và biến thoái.

Ví dụ: bán đảo Xcan-đi-na-vi (Scandinavia) ở Bắc Âu,…

2.2. Vận động theo phương nằm ngang

Hiện tượng uốn nếp

Khái niệm: Là hiện tượng các lớp đá bị xô ép, uốn cong thành các nếp uốn nhưng không phá vỡ tính liên tục của chúng.

Nguyên nhân: Do các lực nén ép này vận động theo phương nằm ngang. Hiện tượng này xuất hiện nhiều ở những nơi đá có độ dẻo cao, điển hình nhất là các đá trầm tích.

Tác động: Làm bề mặt địa hình bị cắt xẻ thành miền núi uốn nếp. Ví dụ: dãy núi U-ran (Ural), Thiên Sơn, Hi-ma-lay-a, Coóc-đi-e, An-đét,...

Hiện tượng đứt gãy

Đặc điểm: Xảy ra ở những vùng đá cứng sẽ làm cho các lớp đất đá bị gãy, đứt ra rồi dịch chuyển ngược hướng nhau theo phương gần như thẳng đứng hay nằm ngang.

Tác động: Tạo ra các hẻm vực, thung lũng, khe nứt, hình thành các địa hào, địa luỹ...

Ví dụ: Dãy núi Con Voi nằm giữa hai đứt gãy sông Hồng và sông Chảy là địa luỹ điển hình của Việt Nam; Thung lũng sông Rai-nơ (Rhein) ở châu Âu là địa hào.