Đọc kết nối chủ điểm: Bảo kính cảnh giới (bài số 43)

I. Tìm hiểu chung

1. Hoàn cảnh sáng tác

- "Quốc âm thi tập" gồm 254 bài, là tập thơ Nôm sớm nhất hiện còn. Với tập thơ này, Nguyễn Trãi đã trở thành một trong những người đặt nền móng và mở đường cho sự phát triển của thơ Tiếng Việt.

- Quốc âm thi tập được chia thành bốn phần: Vô đề, Môn thì lệnh (Thời tiết), Môn hoa mộc (Cây cỏ), Môn cầm thú (Thú vật).

- Bài thơ trên là bài số 43 trong số 61 bài thơ của mục “Bảo kính cảnh giới” (thuộc phần "Vô đề" của tập thơ "Quốc âm thi tập").

2. Bố cục

Gồm 2 phần:

• Phần 1: Sáu câu thơ đầu. Bức tranh cảnh ngày hè nơi làng quê.
• Phần 2: Hai câu còn lại. Tấm lòng cũng như mong ước được gửi gắm của nhà thơ.

II. Soạn bài Bảo kính cảnh giới

Câu 1: Nhận xét về cách quan sát và miêu tả bức tranh ngày hè của Nguyễn Trãi (chú ý cách sử dụng từ ngữ, hình ảnh, huy động các giác quan...).

- Bức tranh cảnh ngày hè nổi lên với bức tranh thiên nhiên ngày hè rực rỡ:

• Cây hòe có sức sống mãnh liệt giờ tán là xanh che phủ cả khoảng không gian.
• Sắc đỏ của cây thạch lựu tô đậm thêm cho khung cảnh ngày hè.
• Hương hoa sen tỏa ngát bay theo làn gió.

⇒ Cảnh vật ngày hè tươi tắn tràn đầy sức sống.

- Nghệ thuật ngôn từ được sử dụng:

• Từ láy “đùn đùn, lao xao, dắng dỏi”: gợi cảnh ngày hè xôn xao, náo nức, không khí rất nhộn nhịp.
• Động từ “rợp, đùn, tiễn”: khiến cho người đọc thấy được cảm giác sức sống trỗi dậy của cảnh vật mùa hè.

- Nhà thơ đã cảm nhận cái tinh tế, thú vị của ngày hè qua thị giác và thính giác:

• Nhà thơ nhìn những tán lá xanh cây hòe, màu đỏ rực của thạch lựu, tiếng ve kêu ran cả khoảng không gian và hình ảnh người dân làng chài mỗi sớm thức dậy và bóng người kéo lưới buổi chiều ta.
• Ngày hè cảm nhận qua thính giác khi nhà thơ thấy được hương sen thoảng theo gió.

⇒ Tâm hồn nhà thơ Nguyễn Trãi được hòa vào thiên nhiên, nói lên được tác giả là người rất yêu đời, yêu cuộc sống.

- Bức tranh cuộc sống sôi động, phong phú:

• Hình ảnh cuộc sống quen thuộc: chợ cá, làng ngư phủ, lầu tịch dương.
• Âm thanh cuộc sống: Tiếng lao xao của chợ cá, tiếng ve kêu dắng dỏi. Đó là những âm thanh của một cuộc sống nhộn nhịp, vui tươi, sôi nổi, tấp nập.
• Cách sử dụng từ láy tượng thanh “lao xao”, “dắng dỏi” kết hợp với phép đảo trật tự cú pháp đã nhấn mạnh âm thanh sôi động của cuộc sống.

Câu 2: Chỉ ra nét đặc sắc của bài thơ qua một số yếu tố hình thức nghệ thuật như: cách gieo vần, số tiếng, cách ngắt nhịp trong các dòng thơ (chú ý dòng thơ đầu, dòng thơ cuối) và tác dụng của chúng trong việc thể hiện cảm xúc của chủ thể trữ tình.

- Các câu thơ đa số có bảy tiếng, riêng câu 1 và 8 có sáu tiếng.

- Cách gieo vần: Vần chân (trường - giương - hương - dương - phương)

- Cách ngắt nhịp linh hoạt:

• Câu 1: ngắt nhịp 1/2/3
• Câu 2: ngắt nhịp 4/3 (hoặc 1/3/3)
• Câu 3: ngắt nhịp 3/4
• Câu 4: ngắt nhịp 3/4
• Câu 5: ngắt nhịp 4/3
• Câu 6: ngắt nhịp 4/3
• Câu 7: ngắt nhịp 4/3
• Câu 8: ngắt nhịp 3/3

⇒ Tác dụng: Giúp thể hiện cảm xúc của chủ thể trữ tình một cách chân thực, sinh động.

Câu 3: Chỉ ra mạch cảm xúc của tác giả trong bài thơ. Từ đó nhận xét vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi.

- Mạch cảm xúc: Đến với cảnh trong tâm thái nhàn rỗi, ung dung - Quan sát những cảnh vật ngay trước mắt với tán hòe xanh um, xum xuê, hoa lựu trước hiên nhà vẫn còn đỏ thắm, hoa sen hồng đã thưa thớt dưới ao - Dõi ánh mắt xa hơn, cảnh vật hiện ra không còn rõ ràng, chi tiết mà mông lung hơn qua âm thanh tiếng lao xao họp chợ làng chài, tiếng inh ỏi ve kêu lúc chiều tà - Từ thấy và nghe, tác giả hình dung và thương cảm cho cuộc sống lao động vất vả của người dân nghèo và mong ước có được cây đàn vua Ngu để gảy khúc Nam phong mang đến mưa thuận gió hòa cho nhân dân mọi nơi được no ấm.

⇒ Đến với cảnh - Quan sát - Lắng nghe và liên tưởng - Bộc lộ nỗi lòng.

- Vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Trãi: Một con người yêu thiên nhiên, đất nước. Mặc dù ông sống ở ẩn nhưng vẫn lo lắng cho đất nước, nhàn thân chứ không nhàn tâm.