Kiêu binh nổi loạn

A. Kiến thức Ngữ văn

I. Tiểu thuyết

1. Khái niệm

- Tiểu thuyết và truyện ngắn đều thuộc loại tác phẩm truyện, loại hình tự sự.

- Tiểu thuyết là tác phẩm tự sự cỡ lớn, có khả năng phản ánh đời sống rộng lớn, không bị giới hạn về không gian và thời gian; cốt truyện phức tạp, được xây dựng trên nhiều sự kiện, cảnh ngộ, nhiều mối xung đột; miêu tả nhiều tuyến nhân vật, nhiều quan hệ chồng chéo với những diễn biến tâm lí phức tạp.

2. Đặc điểm

3. Cấu trúc

- Chương- hồi

- Nhân vật

- Cốt truyện

4. Phân loại

II. Hình thức nghệ thuật

1. Điểm nhìn nghệ thuật

- Khái niệm: Là vị trí quan sát của người kể chuyện trong tương quan với nhân vật, sự việc được trần thuật

- Vai trò: Giúp nhà văn phản ánh cuộc sống trong tính đa dạng và phức tạp của nó; mang đến cho người đọc góc độ tiếp cận mới, đồng thời hình thành cá tính cho nhà văn

2. Người kể chuyện

III. Tác giả - tác phẩm

1. Tác giả

- Ngô gia văn phái là một nhóm tác giả Việt Nam gồm 20 tác giả thuộc 9 thế hệ trên dưới 200 năm, từ đầu thế kỷ thứ 17 đến đầu thế kỷ thứ 20 , trong đó hai tác giả chính là Ngô Thì Chí và Ngô Thì Du.

+ Ngô Thì Chí (1753-1788) làm quan dưới thời vua Lê Chiêu Thống

+ Ngô Thì Du (1772-1840) là tác giả làm quan dưới thời nhà Nguyễn

- Quê quán: Họ thuộc dòng họ Ngô Thì ở làng Tả Thanh Oai, huyện Thanh Oai, trấn Sơn Nam (nay thuộc huyện Thanh Trì, Hà Nội).

- Phong cách nghệ thuật

+ Thiết tha, trong trẻo nhưng sâu lắng

+ Pha chút hài hước dí dỏm

- Tác phẩm chính: Hoàng Lê nhất thống chí là tác phẩm tiêu biểu nhất, Đại Nam Quốc túy, Hoàng Việt hưng long chí, …

2. Tác phẩm

a.Thể loại: Tiểu thuyết chương hồi ( xuất hiện đầu tiên và thịnh hành ở TQ vào khoảng thế kỉ XIV đến cuối thế kỉ XVIII. Đặc điểm nổi bật: phân chia tác phẩm thành hồi khác nhau, mỗi hồi có tiêu đề khái quát nội dung, kết thúc mỗi hồi có câu thơ mang tính chất bình luận, chú ý các sự kiện, tình huống bất ngờ,gây hồi hộp, căng thẳng, Tính cách nhân vật thể hiện tương đối nhất quán,rõ ràng thông qua đối thoại và hành động).

b. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: Đoạn trích “ kiêu binh nổi loạn” là hồi thứ hai của tác phẩm “Hoàng Lê nhất thống chí”

c. Phương thức biểu đạt: Tự sự

d. Người kể chuyện: Người kể chuyện toàn tri

e. Tóm tắt: Hoàng Lê Nhất thống chí phản thời kì lịch sử từ lúc Trịnh Sâm lên ngôi chúa (1768) đến lúc Nguyễn Ánh lên ngôi vua (1802). Đoạn trích “ Kiêu binh nổi loạn” kể chuyện kiêu binh nổi loạn, giết Quận Huy Hoàng Đình Bảo, phế Trịnh Cán, lập Trịnh Tông lên ngôi.

B. Soạn bài Kiêu binh nổi loạn

1. Chuẩn bị

- Đoạn trích có những nhân vật: Dự Vũ, đầu bếp của Tông; Gia Thọ là gia thần, Bằng Vũ là gia binh, Quận Huy.

- Đề tài: Cuộc nổi loạn của binh lính; Chủ đề: Phản ánh sự sụp đổ của của triều đình Lê - Trịnh và nạn kiêu binh nổi loạn.

- Đặc sắc nghệ thuật: Ngôi kể thứ ba, tư liệu trình bày cụ thể và tỉ mỉ…

2. Đọc hiểu

3. Trả lời câu hỏi

Câu 1 : Hãy nêu những sự kiện chính trong văn bản Kiêu binh nổi loạn và cho biết mâu thuẫn ở đây là gì?

- Những sự kiện chính trong văn bản:

• Dự Vũ, Gia Thọ xúi giục, hậu thuẫn cho Trịnh Tông làm phản.
• Trịnh Tông mời cơm ngỏ ý chỉ là một biểu hiện phó thác chính thức, lái mũi nhọn chĩa vào Quận Huy.
• Vũ Bằng là người dẫn đầu chủ mưu và giao cho hắn đánh trống để thúc giục ba quân.
• Kiêu binh nổi loạn đến phủ và giết chết Quận Huy.
• Lập Trịnh Tông làm vua, giết sạch bè đảng của Thị Huệ và Quận Huy.

- Mâu thuẫn: Đây là cuộc tranh giành quyền lực giữa hai phe: phe Trịnh Tông - kiêu binh với phe Trịnh Cán - Quận Huy Hoàng Đình Bảo. Trịnh Tông muốn đoạt ngôi chúa từ Trịnh Cán. Quận Huy nhận ủy thác của Trịnh Sâm, làm phụ chính cho Trịnh Cán.

Câu 2 : Tìm những chi tiết miêu tả hành động của đám kiêu binh. Em có nhận xét gì về những hành động ấy?

- Kiêu binh tiến đến nhà Quận Huy: “Quân lính nghe thấy tiếng trống tức thi người nào cũng thấy nhảy nhót hăng hái, cùng cầm binh khí xô lấn nhau mà vào trong phủ; Họ cứ đứng hò reo, quát tháo long trời lở đất”.

- Kiêu binh xông vào nhà và giết Quận Huy: “Quân lính thừa dịp dùng luôn câu liêm lôi viên quan tượng xuống đất mà chém; Quân lính xúm đến vây kín dưới chân voi; Quân lính hăng máu kéo đến càng đông; Họ bèn dùng câu liêm móc cổ Quận Huy kéo xuống, rồi đánh đấm túi bụi, giết chết ngay tại chỗ”.

- Kiêu binh giết được Quận Huy và ăn mừng: “Quân lính vui mừng reo hò như sấm; Họ kiệu thế tử lên vai, rồi đứng xúm xung quanh, gào lên vui sướng; họ phải dùng tạm chiếc mâm vẫn bày cỗ lộc làm ghế, đặt tư thế ngồi lên, rồi tám người kề vai vào khiêng... mỗi lần thế tử được nhô lên cao, quân lính lãi vỗ tay reo hò vang lên một chặp."

Khi đám kiêu binh giết những người liên quan đến Quận Huy: "họ lại kéo đến quỳ ở trước mặt chúa xin phá tất cả dinh cơ của Quận Huy; họ làm náo động cả kinh thành”.

⇒ Những hành động của kiều binh thể hiện sự căm tức, lòng quyết tâm lật đổ bè phái của Quận Huy.

Câu 3 : Những chi tiết, hình ảnh nào cho thấy sự bất lực và thất bại của phe cánh Quận Huy?

- Quận Huy giương cung định bắn, chẳng may cung bị đứt dây, vớ lấy súng để nạp đạn nhưng mồi lửa tịt không cháy.

- Quân lính thừa dịp dùng luôn câu liêm lôi viên quản tượng xuống đất mà chém.

- Voi bước lùi trở lại. Quân lính xúm vây kín dưới chân voi. Voi đứng yên một chỗ không thể nhúc nhích.

- Họ dùng câu lương móc cổ Quận Huy kéo xuống rồi đánh đấm túi bụi, giết chết ngay tại chỗ.

- Em ruột Quận Huy là Lý Vũ hầu Hoàng Lương nghe tin có biến vội vàng chạy bổ vào phủ đường. Nhưng mới đến cửa chùa Báo Thiên thì bị quân lính quát dừng lại, rồi họ vớ luôn gạch đá trên đường đập cho vỡ đầu và vứt xác xuống hồ Thủy Quân.

Câu 4 : Cảnh Trịnh Tông lên ngôi chúa có gì đặc biệt? Nhận xét về nghệ thuật miêu tả của tác giả.

- Cảnh Trịnh Tông lên ngôi chúa đặc biệt:

• Trong lúc gấp vội không có kỉ sập, họ phải dùng tạm chiếc mâm vẫn bày cỗ lộc làm ghế, đặt thế tử ngồi lên, rồi tám người kề vai vào khiêng. Chốc chốc họ lại nâng bổng chiếc mâm lên đầu mà đội, đầu mỏi lại hạ xuống vai rồi vai vai mỏi lại nâng lên đầu. Cứ thế lên lên xuống xuống, y như người ta giỡn quả cầu hoặc rước pho tượng Phật.
• Quân lính đặt chiếc sập ngụ ở ngoài phủ đường, các quan đều dìu thế tử lên ngôi chúa. Cuộc mừng lễ xong rồi, các quan mới đem đạo sắc của nhà vua và tờ chi của thánh mẫu dụ ba quân về việc phò lập chú, tới dán ở cửa các. Những tờ ấy đều là tạm thời thảo ra, nhưng được gọi là mệnh lệnh định sẵn.

- Nghệ thuật miêu tả của tác giả: Sinh động, chân thực mà có phần hài hước để thấy được vị chúa mới cũng chỉ là kẻ bù nhìn.

Câu 5 : Hãy dẫn ra một số bình luận, đánh giá của người kể chuyện đối với các sự kiện và nhân vật trong văn bản. Theo em, quan điểm và thái độ của người kể chuyện có khách quan và đáng tin cậy không? Vì sao?

- Một số bình luận, đánh giá của người kể chuyện:

• Lúc quân lính đến hội họp, bàn về việc ấy không ai là không hăng hái…
• Mọi người đều reo mừng hưởng ứng và cùng nhìn về phía kẻ mới nói, thì ra đó là viên biện lại của đội Tiệp bảo tên là Bằng Vũ…
• Cứ thế lên lên xuống xuống y như người ta giỡn quả cầu hoặc rước pho tượng Phật.
• Những kẻ buôn bán ở các phố phường, chợ búa đều tranh nhau kéo đến xem mặt chúa, sân phủ đông như họp chợ.
• Lại nói, bọn quân lính tuy đã giết chết anh em Quận Huy nhưng cơn giận vẫn chưa hả…
• Quan điểm và thái độ của người kể chuyện có khách quan và đáng tin cậy. Vì người kể là ngôi thứ ba đã quan sát toàn bộ diễn biến sự việc, nắm được hành động của các nhân vật…

Câu 6 : Người xưa từng nói về năm nguy cơ làm mất nước: “Một, trẻ không kính già; hai, trò không trọng thầy; ba, binh kiêu tướng thoái; bốn, tham nhũng tràn lan; năm, sĩ phu ngoảnh mặt.” Sau khi đọc đoạn trích Kiêu binh nổi loạn, em suy nghĩ gì về ý kiến này?

- Ý kiến trên: Đúng đắn.

- Giải thích:

• Trẻ không kính già: Người trẻ hiếu kính với người già, đó là đạo hiếu. Làm ngược lại là bất hiếu.
• Trò không trọng thầy: Học trò phải tôn trọng thầy. Đó là đạo học. Trò không trọng thầy cô là lỗi đạo.

⇒ Giữ đạo hiếu, đạo học là giữ vững luân thường đạo lí. Làm trái hai đạo lí trên là biểu hiện đạo đức xuống cấp, xã hội có mầm hỗn loạn.

• Binh kiêu tướng thoái: Quân lính cậy công trạng dẫn đến kiêu căng, làm nhiều điều trái phép; tướng lĩnh suy thoái về đạo đức và bản lĩnh, trốn tránh nhiệm vụ, chỉ biết lo thân, không chỉ huy được cấp dưới. Hậu quả là quân đội mất sức mạnh đoàn kết chiến đấu bảo vệ đất nước.
• Tham nhũng tràn lan: quan chức tham lam vơ vét của công làm của riêng, viên lại (viên chức) nhũng nhiễu vòi vĩnh, quấy rầy, gây phiền hà cho nhân dân để trục lợi. Hiện tượng này nếu tràn lan, mất kiểm soát sẽ dẫn đến việc nhân dân mất niềm tin với quan chức nhà nước, hệ thống chính quyền sẽ trở thành thế lực đối lập với nhân dân, bị nhân dân căm ghét, muốn lật đổ.
• Sĩ phu ngoảnh mặt: Sĩ phu là tầng lớp trí thức trong xã hội xưa, có hiểu biết, tri thức, năng lực phân tích, phản biện nhằm ngăn chặn, điều chỉnh các chính sách sai lầm, đề xuất các chính sách ích nước lợi dân. Khi tầng lớp này chán nản, thờ ơ với công việc quốc gia thì khi ấy đất nước có nguy cơ lầm đường lạc lối, khó tránh suy thoái, sụp đổ.

- Nhận xét: Ý kiến của người xưa có giá trị tổng kết các kinh nghiệm trị nước, rất đúng đắn, nên được quan tâm xem xét nghiêm túc.