Đăm Săn đi bắt Nữ Thần Mặt Trời

A. Tìm hiểu chung về Sử thi Đăm Săn

- Tên đầy đủ: Bài ca về chàng Đăm Săn, của người Ê-đê, Tây Nguyên.

- Dung lượng: 2.077 câu

- Tác phẩm thường được diễn xướng theo lối kể khan, trong đó già làng vừa kể, vừa hát, vừa biểu lộ nét mặt, điệu bộ để diễn tả câu chuyện bên bếp lửa nhiều đêm liền, trong các nhà dài, trên chòi rẫy, vào dịp lễ hội hay lúc nông nhàn.

B. Soạn bài Đăm Săn đi bắt Nữ Thần Mặt Trời

I. Trước khi đọc

Câu 1: Tìm hiểu và chia sẻ với các bạn thông tin về một số đặc điểm văn hóa của người Ê-đê (ví dụ: trang phục, ẩm thực, nhà ở, lễ hội,…)

- Nhà ở: Nhà dài, có kiến trúc độc đáo.

- Trang phục: Màu đen, với hoa văn sặc sỡ.

- Lễ hội: Lễ hội cúng bến nước, Lễ hội ăn cơm mới…

Câu 2: Tìm hiểu ý nghĩa của biểu tượng mặt trời trong một số nền văn hóa.

Mặt trời: Biểu tượng của sự sống, hy vọng…

II. Trả lời các thẻ trong văn bản đọc

Câu 1: Dự báo về hành trình tới nhà Nữ Thần Mặt Trời.

Hành trình sẽ trải qua nhiều khó khăn, thử thách: “Rừng này nhiều cọp, đường này nhiều rắn, không ai vào bắt Nữ Thần Mặt Trời được đâu! Đường đi hái cà người ta trồng chông lớn, đường đi hái ớt người ta trồng chông nhỏ, người lớn đi chết đằng người lớn, nhà giàu đi chết đằng nhà giàu, dũng tướng đi chết đằng dũng tướng”

Câu 2: Hình dung cảnh tiếp đón Đăm Săn trong nhà Đăm Par Kvây. Chú ý các chi tiết về đời sống văn hóa và phong tục của người Ê-đê.

- Tôi tớ trải dưới một chiếu trắng, trải trên một chiếu đỏ làm chỗ ngồi

- Đem thuốc sợi cả hòm đồng, thuốc lá cả sọt đại, trầu vỏ cả gùi to

- Đốt một gà mái ấp, giết một gà mái đẻ, giã gạo trắng như hoa ê pang, sáng như ánh mặt trời, nấu cơm mời khách

- Đêm ra một ché tuk da lươn, ché êbah M’nông

- Ai đi lấy nước cứ đi lấy nước, ai đánh chiêng cứ đánh chiêng, ai cắm cần cứ cắm cần. Cắm cần rồi, người ta mời Đăm Săn vào uống.

Câu 3: Đối chiếu từ ngữ miêu tả ngôi nhà Nữ Thần Mặt Trời với phần chú thích văn bản.

Từ ngữ miêu tả ngôi nhà Nữ Thần Mặt Trời với phần chú thích văn bản đồng nhất, cho thấy đây là nơi vắng vẻ, đìu hiu.

Câu 4: Hình dung về cảnh tượng ngôi nhà Nữ Thần Mặt Trời.

- Sấm nổ ầm ầm, mưa đổ ào ào, tiếng vó ngựa ngày đêm nghe rầm rập.

- Cầu thang trông như cái cầu vồng. Cối giã gạo bằng vàng, chày bằng vàng.

Câu 5:Tưởng tượng về hình ảnh Nữ Thần Mặt Trời.

- Nàng mặc một cái váy ánh như sét, loáng như chớp

- Mái tóc vén bên tai

- Nàng từ trong buồng đi ra, cửa buồng liền bừng sáng

- Nàng đi trông như diều bay ó liệng, như nước lững lờ trôi cũng không bằng

- Thân hình như cái nụ tai, cổ như cổ công

Câu 6: Vì sao Nữ Thần Mặt Trời từ chối Đăm Săn?

Nàng lo cho sự sống của vạn vật. Nếu nàng ra đi, mọi vật sẽ không thể sống được nữa.

Câu 7: Lưu ý phản ứng của Đăm Săn khi bị Nữ Thần Mặt Trời từ chối.

• Ban đầu, khi bị Nữ Thần Mặt Trời từ chối, Đăm Săn ban đầu vẫn giữ thái độ kiên quyết, “tôi không về”, “có lấy được nàng tôi mới về”.
• Sau đó, khi Nữ Thần Mặt Trời vẫn không thay đổi quyết định, chàng đành từ bỏ, “tôi đành quay về làng hoang nhà cũ của tôi vậy”.

Câu 8: Tưởng tượng cảnh Đăm Săn trong Rừng Đen?

Đăm Săn chịu trừng phạt vì mạo phạm đến Nữ thần Mặt Trời.

III. Trả lời câu hỏi

Câu 1: Tóm tắt những sự kiện chính trong đoạn trích. Những sự kiện đó thể hiện phẩm chất gì của người anh hùng Đăm Săn?

- Những sự kiện chính trong đoạn trích:

• Đăm Săn đến nhà Đăm Par Kvây để nói về ý định đi bắt Nữ Thần Mặt Trời.
• Đăm Săn lên đường ra đi, vượt qua biết bao khó khăn để đến nhà của Nữ Thần Mặt Trời.
• Đăm Săn nói chuyện với Nữ Thần Mặt Trời về việc muốn nàng làm người vợ lẽ nhưng bị từ chối.
• Đăm Săn ra về, mặc lời cảnh bảo của Nữ Thần Mặt Trời.

- Phẩm chất của Đăm Săn: Dũng cảm, mạnh mẽ và không ngại khó khăn, gian khổ.

Câu 2: Lời kể, lời miêu tả, lời đối thoại có vai trò gì trong việc khắc họa nhân vật? Hãy làm rõ những đặc trưng của lời văn sử thi trong đoạn trích này.

- Lời kể:

+ Có sự phối hợp giữa kể, tả, bình luận, lói cuốn người đọc bằng lối miêu tả tỉ mỉ.

+ Giúp người đọc hình dung được một cách sống động về nhân vật, bối cảnh.

- Lời miêu tả:

+ Các thủ pháp khoa trương, cường điệu, so sánh thường được sử dụng một cách thường xuyên.

+ Giúp người đọc hình dung một cách cụ thể, sống động về nhân vật, đồng thời thể hiện sự ngưỡng mộ đối với nhân vật và câu chuyện được kể.

- Lời đối thoại:

+ Thể hiện rõ giọng điệu, cá tính của từng nhân vật.

+ Tiêu biểu cho lời kể của sử thi, vừa thể hiện sắc thái riêng của lối kể khan của người Tây Nguyên.

⇒ Đặc trưng của lời văn sử thi:

+ Kết hợp giữa văn xuôi và văn vần: “Chàng đi hết rừng rậm đến núi xanh… là đẹp thật!”; “Đăm Săn xuống ngựa, tháo yên,… một ngôi nhà như vậy cả”

+ Sử dụng thành ngữ, tục ngữ, những từ ngữ cổ…

+ Giọng điệu thành kính, trang trọng.

Câu 3: Người kể chuyện trong đoạn trích này là ai? Hãy tìm hiểu một số thông tin về hình thức kể chuyện sử thi của người Ê-đê.

- Người kể chuyện: Ngôi thứ ba

- Hình thức kể chuyện sử thi của người Ê-đê: Lối kể khan của Tây Nguyên , người kể chuyện là các già làng có uy tín với cộng đồng…

⇒ Câu chuyện trở nên khách quan, chân thực.

Câu 4: Theo bạn, Nữ Thần Mặt Trời trong sử thi Đăm Săn mang ý nghĩa gì?

- Nữ Thần Mặt Trời là biểu trưng cho sức mạnh của tự nhiên (“nếu ta đi thì lợn dưới gà trên, cọp tê giác trâu ngựa sẽ chết hết”). Hành động quyết tâm đi bắt Nữ Thần Mặt Trời của Đăm Săn thể hiện khát vọng lớn lao và phẩm chất dũng cảm phi thường của Đăm Săn, đồng thời cũng thể hiện khát vọng chinh phục tự nhiên của cộng đồng người Ê-đê.

- Nữ thần Mặt Trời còn biểu trưng cho chế độ mẫu hệ (vẻ đẹp quyền lực và nữ tính: “nàng mặc một váy ánh như sét, loáng như chớp, tiếng nàng lanh lảnh, người chưa tới mà tiếng đã tới, nàng rõ ràng là con của Thần Đất và Thần Trời rồi”) và hành động quyết tâm chinh phục Nữ Thần Mặt Trời của Đăm Săn còn là biểu tượng cho xung đột quyền giữa người đàn ông và người phụ nữ trong xã hội mẫu hệ Ê-đê.

- Nữ thần Mặt Trời là biểu tượng của những vùng đất mới (“Chàng đi hết rừng rậm đến núi xanh, cỏ tranh xé tay, gai mây đâm chân”). Hành động quyết tâm đi bắt Nữ Thần Mặt Trời của Đăm Săn biểu trưng cho khát vọng chinh phục của vùng đất mới của cộng đồng.

- Đăm Săn quyết tâm đi bắt Nữ Thần Mặt Trời, bất chấp can ngăn của mọi người. Hành động đó thể hiện ý chí tự do của người anh hùng mang lí tưởng cộng đồng.

Câu 5: Bạn có suy nghĩ gì về cái chết của Đăm Săn trong Rừng Sáp Đen? Phải chăng đó là kết quả tất yếu của việc theo đuổi một mục tiêu vượt quá giới hạn con người?

+ Cái chết của Đăm Săn càng tô đậm phẩm chất dũng cảm, ý chí tự do, quyết tâm mãnh liệt và ý thức về danh dự của người anh hùng, dù có chết cũng không từ bỏ lí tưởng của mình.

+ Cái chết là một thách thức mới và cũng là thách thức cao nhất cho ý chí tự do và lòng can đảm của Đăm Săn. Mô tả cái chết của Đăm Săn là nhằm nhấn mạnh sự tái sinh của Đăm Săn trong hình tượng Đăm Săn cháu, người sẽ tiếp nối hành trình của chàng trong phần tiếp theo của sử thi.

+ Cái chết của Đăm Săn thể hiện bi kịch của người anh hùng cộng đồng trong hành trình chinh phục của họ.

Câu 6 : Qua đoạn trích Đăm Săn đi bắt Nữ Thần Mặt Trời, bạn nhận ra những đặc trưng nào trong phong tục, tập quán, tín ngưỡng của người Ê-đê xưa?

- Đoạn trích cho ta thấy một bức tranh vô cùng sống động về phong tục, tập quán, tín ngưỡng của người Ê-đê:

+ Nhà sàn Ê-đê với nhiều hàng cột, xà ngang, xà dọc, có cầu thang.

+ Các vật dụng của người Ê-đê như ché tuk, chiếu, chiêng, mâm đồng, chậy thau,… biểu thị của sự giàu có, sung túc.

+ Khi có khách đến, người ta đánh chiêng, trải chiếu, rót rượu trong ché tuk mời khách.

+ Người đàn ông khi đi rừng thường giắt theo chà gạc.

+ Ông Đu, ông Điê là những vị thần cao nhất trong hệ thống thần của người Ê-đê.

Câu 7 : Qua hai đoạn trích Héc-to từ biệt Ăng-đrô-mác và Đăm Săn đi bắt Nữ thần Mặt Trời, hãy nêu những điểm tương đồng và khác biệt trong quan niệm của người Hy Lạp cổ đại và người Ê-đê về người anh hùng?

- Tương đồng: Người anh hùng có ngoại hình và sức mạnh phi thường; Dũng cảm, kiên cường và bản lĩnh; Chiến công lớn lao, đại diện cho cộng đồng.

- Khác biệt:

• Người Hy Lạp cổ: Người anh hùng được đặt vào mối quan hệ giữa cá nhân và cộng đồng; Xây dựng khá nhiều yếu tố về ngoại cảnh; Biến cố lớn có ảnh hưởng đến vận mệnh của dân tộc…
• Người Ê-đê: Người anh hùng có hoài bão, khát vọng lớn; Ít xây dựng yếu tố ngoại cảnh; Chiến công xoay quanh: chiến đấu chống quái vật, người anh hùng đi hỏi vợ, sự trả thù của dòng họ…

IV. Kết nối đọc - viết

Những tác phẩm sử thi được ra đời ở một thời đại quá xa xôi như I-li-át hay Đăm Săn vẫn còn nhiều ý nghĩa đối với con người hiện đại. Bởi trước hết, nhờ có những tác phẩm này, chúng ta có thể hiểu hơn về cuộc sống của con người trong quá khứ - những nét sinh hoạt, phong tục tập quán, truyền thống tốt đẹp… Từ đó, mỗi người thêm trân trọng hơn về nguồn cội, biết giữ gìn những giá trị trân quý. Không chỉ vậy, sử thi I-li-át và Đăm Săn còn dạy cho chúng ta bài học về lòng dũng cảm, dám đấu tranh vì lợi ích của cá nhân, dân tộc mình. Những nhân vật anh hùng trong các tác phẩm có lòng dũng cảm, lòng tự tôn dân tộc cũng như lòng yêu nước. Ở họ có những phẩm chất tốt đẹp mà thế hệ hôm nay cần phải học tập và noi gương. Có thể khẳng định rằng, dù được sáng tác ở một thời đại quá xa xôi, nhưng tác phẩm sử thi vẫn có một giá trị to lớn.