Thực hành tiếng Việt: Sử dụng từ Hán Việt

I. LÝ THUYẾT

1. Đơn vị cấu tạo từ Hán Việt

- Trong tiếng Việt có một khối lượng khá lớn từ Hán Việt (Từ mượn gốc Hán). Tiếng để cấu tạo từ Hán Việt gọi là yếu tố Hán Việt

- Phần lớn các yếu tố Hán Việt không được dùng độc lập như từ mà chỉ dùng để cấu tạo từ ghép. Một số trường hợp (hoa, quả,bút, bảng,…) có lúc có thể dùng độc lập như một từ

- Có nhiều yếu tố Hán Việt đồng âm nhưng nghĩa khác xa nhau

2. Từ ghép Hán Việt

3. Sử dụng từ Hán Việt

Trong nhiều trường hợp người ta dùng từ Hán Việt để
- Tạo sắc thái trang trọng, thể hiện thái độ tôn kính
- Tạo sắc thái tao nhã, tránh gây cảm giác thô tục ghê sợ
- Tạo sắc thái cổ, phù hợp với không khí xã hội xa xưa
⇒ Khi nói hoặc viết, không nên lạm dụng từ Hán Việt, làm cho lời ăn tiếng nói thiếu tự nhiên, thiếu trong sáng, không phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp

II. THỰC HÀNH

Câu 1. Giải thích nghĩa của các từ ngữ Hán Việt được in đậm trong các câu văn dưới đây:

+ “tiên triều”: triều đại trước (tiên: trước; triều: triều đại)

+ “hàn sĩ”: người học trò nghèo (hàn: bần hàn, nghèo khó; sĩ: kẻ sĩ, người có học)

+ “khoan dung”: rộng lượng, dễ tha thứ (khoan: rộng rãi, độ lượng, thoải mái; dung: bao hàm, chứa đựng)

+ “hiếu sinh”: ham sống, tôn trọng sự sống (hiếu:tốt; sinh: sự sống)

+ “nghĩa khí”: làm việc đúng với lẽ phải, việc tốt, ghét điều sai trái (nghĩa: sự tình đúng với lẽ phải, hợp đạo lí; khí: tinh thần, thói quen)

+ “hoài bão tung hoành”: mong ước, ấp ủ những điều tốt đẹp, lớn lao (hoài bão: những điều ôm ấp, ấp ủ; tung hoành: dọc - ngang)

Câu 2. Đọc đoạn văn sau và thực hiện các yêu cầu:

a. Tìm 5 từ Hán Việt trong đoạn văn trên.

Gợi ý: 5 từ Hán Việt gồm: nhất sinh, tứ bình, trung đường, liên tài, thiên hạ.

b. Thử thay thế một từ Hán Việt trong đoạn văn trên bằng 1 từ hoặc cụm từ biểu đạt ý nghĩa tương đương. Hãy đối chiếu câu, đoạn văn gốc với câu, đoạn văn mới để rút ra nhận xét về sự thay thế này.

Gợi ý:

(1) Thử thay thế: “Thiếu chút nữa, ta đã phụ mất một tấm lòng trong thiên hạ”.

⇒ Thiếu chút nữa, ta đã phụ mất một tấm lòng dưới trời.

⇒ Câu văn ban sử dụng từ “thiên hạ” sẽ phù hợp với bối cảnh thời đại hơn, cũng như mang sắc thái trang trọng hơn.

(2) Thử thay thế: Ta nhất sinh không vì vàng ngọc hay quyền thế mà ép mình viết câu đối bao giờ.

⇒ Ta một đời không vì vàng ngọc hay địa vị lớn, sức mạnh mà ép mình viết câu đối bao giờ.

⇒ Mất đi tính trang trọng, diễn đạt dài dòng hơn; Không phù hợp với tính hoài cổ, trang trọng của một người nghĩa khí như Huấn Cao cũng như không khí cổ xưa, cổ điển của tác phẩm.

c. Dựa vào ngữ cảnh, hãy nêu ý nghĩa của việc sử dụng các từ Hán Việt trong đoạn văn trên.

Gợi ý:

+ Huấn Cao là một người viết thư pháp rất đẹp, một bậc quân tử, nhà nho chân chính. Việc sử dụng từ Hán Việt trong đoạn văn trên thể hiện rõ được con người của theo nho giáo của Huấn Cao, sử dụng từ ngữ có phần trang trọng, cổ kính.

+ Phù hợp với bối cảnh thời đại, toát lên vẻ trang trọng và thiêng liêng.

Câu 3. Hãy tìm sáu từ Hán Việt có một trong những yếu tố tạo nên các từ sau: cương trực, hàn sĩ, hiếu sinh. Đặt một câu với mỗi từ Hán Việt tìm được.

Câu 4. Hãy chỉ ra lỗi dùng từ Hán Việt trong các câu sau và sửa lại:

a. Việc chăm chỉ đọc sách giúp ta tích lũy được nhiều tri thức bổ ích.

⇒ Từ dùng sai: trí thức (người có kiến thức chuyên môn về một lĩnh vực nào đó), thay bằng từ: kiến thức (dùng từ Thuần Việt)

b. Tại phiên tòa nơi cõi âm, nhân vật Tử Văn đã thể hiện được sự cứng cỏi, ngang tàng của hàn sĩ.

⇒ Từ dùng sai: hàn sĩ (học trò nghèo); thay bằng từ: nho sĩ.

⇒ Từ dùng sai: cõi âm; thay bằng từ: Minh Ti (Dùng từ Hán Việt)

c. Thói quen học tập theo kiểu “nước đến chân mới nhảy” là một yếu điểm của nhiều bạn học sinh.

⇒ Từ dùng sai: yếu điểm (điểm quan trọng), thay bằng từ: điểm yếu.