Sự sống và cái chết

A. Tìm hiểu chung

1. Đặc trưng của văn bản thông tin.

a. Định nghĩa

- Văn bản thông tin là văn bản cung cấp thông tin.

- Ghi nhớ thông tin bằng các tiêu chí: Địa điểm thời gian, số liệu xác thực có thể kiểm chứng được.

- Văn bản thông tin có thể lồng ghép với các yếu tố miêu tả, tự sự, biểu cảm, nghị luận…

- Bao gồm nhiều thể loại nhỏ: bản tin, thông báo, tiểu luận…

b. Đặc điểm

- Chính xác, khách quan

- Sử dụng kết hợp các phương tiện phi ngôn ngữ

c. Một số thể loại văn bản thông tin thường gặp

- Bản tin

- Văn bản nội quy, văn bản hướng dẫn nơi công cộng

2. Tác giả:

- Trịnh Xuân Thuận: 1948 Tại Hà Nội, là nhà Vật lí, thiên văn học người Mỹ gốc Việt.

- Ông vừa là 1 nhà khoa học, vừa là 1 nhà văn.

- Các tác phẩm tiêu biểu: Số phận của vũ trụ - Bích Beng và sau đó (1992), Hỗn độn và hài hòa (1998), Những con đường của ánh sáng (2007), Vũ trụ và hoa sen (2011)…

3. Tác phẩm

- Văn bản được trích trong cuốn Từ điển yêu thích bầu trời và các vì sao.

- Đây là cuốn sách có giá trị: cung cấp cho người đọc thông tin về vũ trụ, giải thích từ ngữ,khám phá vẻ đẹp của sự sống, suy ngẫm về vai trò của con người trong vũ trụ, mối quan hệ giữa cái đẹp, khoa học và thi ca….

- Bố cục: Văn bản có 4 đoạn:

• Đoạn 1: 2 hướng đi cơ bản của lịch sử sự sống trên trái đất
• Đoạn 2: chuyến du hành ngược thời gian về thời xa xưa của trái đất
• Đoạn 3: Sự thích nghi, sinh tồn, tuyệt chủng của các loài trong quá trình tiến hóa
• Đoạn 4: Mối quan hệ giữa sự sống và cái chết, vai trò của chúng đối với các loài trên trái đất.

B. Soạn bài Sự sống và cái chết

I. Trước khi đọc

Khi quan sát những biểu hiện cụ thể của sự sống trên Trái Đất, điều gì đã khiến bạn suy nghĩ, băn khoăn hoặc tò mò?

Gợi ý: Những điều băn khoăn hoặc tò mò như:

• Sự sống bắt nguồn từ đâu?
• Ý nghĩa của sự sống là gì?

II. Trả lời các thẻ trong văn bản

Câu 1: Dự đoán nội dung cụ thể sẽ được triển khai trong bài viết qua nhan đề và đoạn 1.

Dự đoán: Lí giải về sự sống trên Trái Đất.

Câu 2: Việc tác giả tưởng tượng ra một chuyến “du hành” ngược thời gian có ý nghĩa gì?

Giúp người đọc hình dung được về quá trình hình thành sự sống trên Trái Đất một cách cụ thể, rõ ràng hơn.

Câu 3: Sự khác nhau giữa các vật vô sinh và các sinh vật là gì?

- Các sinh vật phải đấu tranh sinh tồn và bị đe dọa tuyệt chủng, tuân theo chọn lọc tự nhiên.

- Các vật vô sinh lại không phải đấu tranh sinh tồn, không bị đe dọa tuyệt chủng và cũng không phải tuân theo chọn lọc tự nhiên.

III. Trả lời câu hỏi

Câu 1: Văn bản Sự sống và cái chết viết về đề tài gì? Từ việc liên hệ tới những văn bản khác cùng đề cập đề tài này mà bạn đã đọc, hãy cho biết góc độ tiếp cận vấn đề riêng của tác giả.

- Đề tài: Sự sống và cái chết của các loài sinh vật trên Trái Đất.

- Liên hệ với các văn bản khác: Hành trình về phương Đông, Muôn kiếp nhân sinh của John Vũ

- Tác giả tiếp cận vấn đề sự sống và cái chết từ lịch sử tiến hóa của các sinh vật trên trái đất, để thấy được mối liên hệ giữa sự sống và cái chết cũng như tầm quan trọng như nhau của chúng.

Câu 2: Tóm tắt những thông tin chính trong văn bản và chỉ ra cách tác giả sắp xếp, tổ chức các thông tin đó.

- Thông tin chính trong văn bản:

• Lịch sử sự sống trên Trái Đất diễn ra đồng thời theo hai hướng dọc và ngang.
• Sự đa dạng sự sống của các loài sinh vật trên Trái Đất từ hàng trăm triệu năm trước.
• Sự tiến hóa và tuyệt chủng của các loài động, thực vật trên Trái Đất.
• Sự khác nhau của các loài sinh vật và các vật vô sinh.

- Tác giả tổ chức, sắp xếp thông tin theo một trình tự hợp lí, từ khái quát đến cụ thể, và có sự mở rộng vấn đề.

Câu 3: Dựa vào nội dung văn bản, vẽ sơ đồ mô tả quá trình phát triển của sự sống trên Trái Đất.

Sự sống:

• Hướng dọc: Sự phức tạp ngày càng tăng theo tuổi.
• Hướng ngang: Sự đa dạng các loài

Câu 4: Văn bản đưa lại cho bạn hiểu biết gì về mối quan hệ giữa “đấu tranh sinh tồn” và “tiến hóa”, giữa “sự sống” và “cái chết”?

- Mỗi sinh vật trên trái đất đều có vai trò, chỗ đứng của riêng mình

- Sự sống trên Trái Đất luôn tồn tại, vận hành liên tục: có sinh ra và mất đi

- Cái chết cho phép sự sống tiến lên, là một phần không thể tách rời của sự sống, cái chết đe dọa sự sống sẽ giúp cho sự sống tạo ra một sức đề kháng mãnh liệt, tiến hóa và thích nghi

⇒ Khẳng định mối quan hệ sâu sắc, bền chặt giữa “sự sống” và “cái chết”trên trái đất: đó là mối quan hệ cùng tồn tại, cùng phát triển không loại trừ nhau, cái này là 1 phần của cái kia hỗ trợ lẫn nhau, phụ thuộc vào nhau.

Câu 5: Ngoài việc biết thêm các thông tin khoa học về Trái Đất, bạn còn nhận được những thông điệp gì từ văn bản Sự sống và cái chết? Trình bày suy nghĩ của bạn về những thông điệp đó.

- Thông điệp: Bảo vệ sự đa dạng sinh học của Trái Đất.

- Suy nghĩ: Một vấn đề quan trọng, cấp thiết với thời đại. Sự đa dạng sinh học trên Trái Đất đang dần mất đi trước sự tác động của con người.

Câu 6: Những đặc trưng của loại văn bản thông tin đã được thể hiện như thế nào trong văn bản này? Các yếu tố miêu tả, tự sự, biểu cảm, nghị luận đã được phối hợp sử dụng như thế nào và tạo được hiệu quả ra sao?

- Đặc trưng cơ bản của văn bản thông tin được thể hiện:

• Cung cấp thông tin, kiến thức về sự sống và cái chết của các loài sinh vật.
• Sử dụng nhiều số liệu: 3 tỉ năm trước 500 triệu năm, 140 triệu năm trước, 65 triệu năm, 300000 năm…
• Ngôn ngữ đơn giản, sử dụng nhiều thuật ngữ khoa học.

- Các yếu tố miêu tả, tự sự, biểu cảm, nghị luận đã được phối hợp sử dụng một cách linh hoạt, phù hợp giúp cho văn bản thêm hấp dẫn.

Câu 7: Có thể đổi nhan đề của văn bản thành Sự sống và cái chết của các loài sinh vật trên Trái Đất được không? Vì sao?

- Ý kiến: Có

- Nguyên nhân: Dựa vào nội dung chính của văn bản.

Câu 8: Vấn đề tác giả đặt ra trong văn bản này đã tác động như thế nào đến nhận thức của bạn về cuộc sống?

Tác động: Ý thức về việc bảo vệ các loài sinh vật, trân trọng mọi thứ trên Trái Đất…

IV. Kết nối đọc - viết

Gợi ý

Chuột hamster là loài gặm nhấm nhỏ, phổ biến như là vật nuôi trong gia đình ở nhiều quốc gia. Hamster có tập tính hoạt động về đêm, tức là các hoạt động cơ bản như tìm đồ ăn, chạy, chơi thường diễn ra vào ban đêm. Những chú chuột hamster có một cơ thể tròn trịa với đôi chân mạnh mẽ và bàn chân rộng. Chúng có túi má ở hai bên mà hamster sử dụng để lưu trữ và mang theo thức ăn. Đuôi của Hamster ngắn và thường có đôi tai nhọn nhỏ. Hamster là vật nuôi rất phổ biến, dễ sinh sản trong điều kiện nuôi nhốt. Chuột hamster rất thân thiện, gần gũi, thích khám phá và cần diện tích nuôi nhỏ nên thường được các gia đình chọn làm vật nuôi trong nhà. Tuy nhiên, tên của loài vật này đã được đưa vào sách đỏ vì chúng có nguy cơ tuyệt chủng do hoạt động khai thác nông nghiệp ngày càng gia tăng của con người theo hình thức độc canh dẫn đến giảm đa dạng sinh học và tần suất thu hoạch mùa màng ngày càng cao.