Thực hành đọc: Hồn thiêng đưa đường

I. Tìm hiểu chung

- San Hậu hay Sơn Hậu là tên một vở tuồng (hát bội) cổ khuyết danh của Việt Nam (có ý kiến cho là của Đào Duy Từ viết), hiện không còn bản gốc, ra đời vào khoảng nửa cuối thế kỉ 18, sau được Đào Tấn chỉnh lý.

- Tóm tắt: Vua Tề già yếu, sắp qua đời, thái sư Tạ Thiên Lăng cùng anh em âm mưu chiếm ngôi, tống giam Phàn thứ hậu đang có mang. Họ giết lão quan Lý Khắc Thường, trong khi đó võ tướng Khương Linh Tá giả hàng thái sư nhưng tìm cách cứu thái hậu. Bà Nguyệt Hạo (Nguyệt Kiểu) là chị ba của các anh em họ Tạ, vốn cũng là một thứ hậu của vua Tề, đau đớn vì các em mình phản bội, đã cùng thái giám Tử Trình, Đổng Kim Lân và Khương Linh Tá lập mưu cứu thứ hậu và hoàng tử mới sinh thoát khỏi ngục tối. Chuyện bại lộ, Tạ Thiên Lăng cho quân đuổi theo, Khương Linh Tá ở lại cản đường để Đổng Kim Lân đưa thứ phi và hoàng tử mới sinh chạy trốn. Linh Tá chống không nổi quân Thiên Lăng và bị chém đứt đầu. Kim Lân bị lạc trong rừng, Linh Tá hiện lên thành ngọn đuốc đưa đường cho Kim Lân dẫn hoàng tử và thứ phi về được đến thành San Hậu. Đổng Kim Lân củng cố lực lượng và tiếp tục chiến đấu chống Tạ Thiên Lăng. Cánh thái sư cố thủ trong thành, Tạ Thiên Lăng bắt mẹ của Đổng Kim Lân làm con tin, nếu Kim Lân phá thành chúng sẽ giết mẹ ông. Nhờ sự giúp đỡ của Nguyệt Hạo (lúc này đang tu trong chùa), quân của Đổng Kim Lân đã đưa bà đổi lấy mẹ Kim Lân. Cuối cùng, quân Kim Lân chiến thắng. Tạ Ôn Đình, em trai Tạ Thiên Lăng bị hồn Khương Linh Tá hiện về chém chết, còn Thiên Lăng bị đuổi về quê. Hoàng tử lên ngôi vua.

- Bố cục: Tuồng hát này có 3 hồi, mỗi hồi hát độ 4 giờ; mỗi hồi không có tựa riêng, gọi chung là tuồng San Hậu.

+ Hồi thứ nhất nói về Phàn Viên Ngoại tống cung ái nữ.

+ Hồi thứ nhì nói về Phàn Công chém sứ giả.

+ Hồi thứ ba nói về Tạ Nguyệt Kiểu đi tu.

- Các sự kiện chính:

+ Kim Lân gặp lại hồn Linh Tá

+ Hồn Linh Tá hóa thành ngọn đuốc và trò chuyện dẫn lối cho Kim Lân

+ Hai anh em từ biệt

II. Đọc - hiểu văn bản

1. Sự khác biệt về ngôn ngữ giữa đoạn trích tuồng Sơn Hậu (tuồng cung đình) với đoạn trích tuồng Nghêu, Sò, Ốc, Hến (tuồng dân gian đã học trước đó).

- Tuồng cung đình: Nhấn mạnh vào các tình cảm cao đẹp, đạo nghĩa trung quân ái quốc, nhiều từ ngữ cổ điển, nhiều tích và ngôn ngữ trang trọng, diễn đạt có vần điệu.

- Tuồng dân gian: Nhấn mạnh vào thế sự, nhân tình thế thái, những sự việc diễn ra trong đời sống nhân dân, ngôn ngữ dân dã, đời thường, các từ ngữ dễ hiểu và ngắn gọn.

2. Chất bi hùng của sự kiện và nghĩa vua tôi, tình huynh đệ được thể hiện trong đoạn trích - một trong những điều tạo ra sức hấp dẫn mê hoặc của tuồng đối với khán giả thời trước.

- Tóm tắt tích truyện: Vua Tề băng hà, lũ gian thần đứng đầu là Thái sư Tạ Thiên Lăng âm mưu cướp ngôi, tống giam Phán thứ phi ngay lúc nàng đang mang thai. Những người trung thành với vua như Nguyệt Hạo, Từ Trinh, Đồng Kim Lân, Khương Linh Tá… quyết cứu Phán thứ phi cùng hoàng tử mới sinh và đưa họ đi trốn. Linh Tá tự nguyện đi sau để cản đường quân phản nghịch do Tạ Ôn Đình chỉ huy. Trong cuộc giao tranh, Linh Tá bị chém rơi đầu, nhưng hồn Linh Tá đã hóa thành ngọn đuốc để đưa đường cho Kim Lân hộ tống hoàng tử và thứ phi về tới thành Hậu Sơn an toàn, chuẩn bị cho cuộc phục thù đánh đuổi gian thần, đưa hoàng tử nhỏ lên ngôi.

- Chất bi hùng của sự kiện: Nhà vua băng hà, gian thần làm phản. Những người trung thành quyết tâm bảo vệ hoàng tử.

⇒ Giải vòng vây quân địch, hộ tống thứ phi và hoàng tử tới nơi an toàn

⇒ Công việc đại sự, trọng đại của quốc gia dân tộc

- Nghĩa vua tôi: Những người trung thành với vua như Nguyệt Hạo, Từ Trinh, Đồng Kim Lân, Khương Linh Tá… quyết cứu Phán thứ phi cùng hoàng tử mới sinh và đưa họ đi trốn.

- Tình huynh đệ: Trong cuộc giao tranh, Linh Tá bị chém rơi đầu, nhưng hồn Linh Tá đã hóa thành ngọn đuốc để đưa đường cho Kim Lân hộ tống hoàng tử và thứ phi về tới thành Hậu Sơn an toàn.

⇒ Yêu thương, gắn bó, nguyện hi sinh vì nhau, hỗ trợ lẫn nhau, trọng tình trọng nghĩa. Đặc biệt là luôn vì trách nhiệm với vua với nước, với nghĩa lớn của quốc gia đại sự.