Đập đá ở Côn Lôn

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

- Phan Châu Trinh (1872 - 1926), hiệu là Tây Hồ, biệt hiệu là Hi Mã.

- Quê ở làng Tây Lộc, huyện Hà Đông (nay là thôn Tây Hồ, xã Tam Phước, thị xã Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam).

- Ông xuất thân trong một gia đình Nho học, đỗ Phó bảng và được bổ dụng làm quan nhưng chỉ trong một thời gian ngắn đã từ bỏ để chuyên tâm vào sự nghiệp cứu nước.

- Trong những năm đầu của thế kỷ XX, Phan Châu Trinh là người đưa ra khái niệm dân chủ sớm nhất ở Việt Nam.

- Ông là một trong những chí sĩ yêu nước nổi tiếng của cách mạng Việt Nam những năm đầu thế kỉ XX.

- Một số tác phẩm chính: Tây Hồ thi tập, Tỉnh quốc hồn ca, Xăng-tê thi tập, Giai nhân kỳ ngộ…

2. Tác phẩm

a. Hoàn cảnh sáng tác

- Vào năm 1908, Phan Châu Trinh bị chính quyền thực dân khép vào tội xúi giục nhân dân nổi loạn trong phong trào chống thuế ở Trung Kì và bị bắt đày ra Côn Đảo.

- Tháng 6 năm 1910, ông được tha do có sự can thiệp của Hội nhân quyền (Pháp).

- Bài thơ được sáng tác khi ông đang cùng những người tù khác lao động khổ sai.

b. Thể thơ: Thất ngôn bát cú

c. Bố cục: 2 phần

- Phần 1. Bốn câu thơ đầu: Hình ảnh hiên ngang của người anh hùng trước cảnh ngục tù.

- Phần 2. Bốn câu thơ cuối: Tinh thần kiên cường của người anh hùng trước cảnh ngục tù.

II. Trả lời câu hỏi

Câu 1: Em hình dung công việc đập đá của người tù ở Côn Đảo là một việc như thế nào?

- Không gian làm việc: nhà tù Côn Đảo là nơi khắc nghiệt - được mệnh danh là địa ngục trần gian.

- Điều kiện làm việc: điều hiện khó khăn, kiểm tra thiếu thốn. người tù khổ sai bị bóc lột, đàn áp

- Tính chất công việc: Việc đập đá là công việc đày ải sức khỏe, tinh thần của người tù.

- Tư thế của người tù: đứng giữa đất Côn Lôn với tư thế ngạo nghễ, lẫm liệt - tư thế của đấng anh hào.

Câu 2: Bốn câu thơ đầu có hai lớp nghĩa. Hai lớp nghĩa đó là gì? Phân tích giá trị nghệ thuật của những câu thơ đó. Nhận xét khẩu khí của tác giả.

- Hai lớp nghĩa đó là:

• Nghĩa thực: Công việc đập đá khổ cực, gian khó, đó là cách thực dân Pháp đày ải, hành hạ người tù cách mạng
• Nghĩa biểu tượng: Tư thế hiên ngang, tinh thần ngang tàng của chí sĩ yêu nước trước những khó khăn, gian khổ.

- Khẩu khí của tác giả: ngang tàng, và đầy quyết tâm.

Câu 3: Bốn câu thơ cuối bộc lộ trực tiếp những cảm xúc, suy nghĩ của tác giả. Em hãy tìm hiểu ý nghĩa những câu thơ này và cách thức biểu hiện cảm xúc của tác giả.

* Ý nghĩa của những câu thơ:

- Tháng ngày bao quản thân sành sỏi/Mưa nắng càng bền dạ sắt son: tháng ngày gian khổ chỉ càng làm tôi luyện thêm sức chịu đựng bền bỉ, dẻo dai.

- Những kẻ vá trời khi lỡ bước/Gian nan chi kể sự con con: Những người có gan làm chuyện lớn thì việc chịu cảnh tù đày chỉ là chuyện nhỏ, tự hào về công việc của mình.

⇒ Tinh thần bất khuất, kiên cường trước gian nguy.

* Cách thức biểu hiện cảm xúc của tác giả: xây dựng tương quan đối lập giữa thử thách, khó khăn với tinh thần kiên trì, bền vững của người tù cách mạng, giữa mưu đồ lớn với hoàn cảnh tù ngục.

III. Đọc - hiểu văn bản

1. Hình ảnh hiên ngang của người anh hùng trước cảnh ngục tù

- Tư thế của đấng nam nhi giữa đất trời: “Làm trai đứng giữa đất Côn Lôn/Lừng lẫy làm cho lở núi non” - tư thế lồng lộng giữa càn khôn nhật nguyệt, vượt khỏi sự tù túng của hoàn cảnh.

- “Xách búa đánh tan năm bảy đống/Ra tay đập bể mấy trăm hòn”: Công việc lao động khổ sai của người tù cách mạng khắc họa được tầm vóc của con người.

• hành động “xách búa”, “đập bể”: sức khỏe mạnh, cường tráng của người tù.
• “năm bảy đống”, “mấy trăm hòn”: hình ảnh mang tính tượng trưng - kỳ vĩ, to lớn.

⇒ Hình ảnh người chí sĩ cách mạng trong tư thế ngạo nghễ, vươn cao ngang tầm vũ trụ, biến công cuộc lao động khổ sai thành cuộc chinh phục dũng mãnh của một con người có sức mạnh thần kì.

2. Tinh thần kiên cường của người anh hùng trước cảnh ngục tù

- Tháng ngày bao quản thân sành sỏi/Mưa nắng càng bền dạ sắt son: tháng ngày gian khổ chỉ càng làm tôi luyện thêm sức chịu đựng bền bỉ, dẻo dai.

- Những kẻ vá trời khi lỡ bước/Gian nan chi kể sự con con: Những người có gan làm chuyện lớn thì việc chịu cảnh tù đày chỉ là chuyện nhỏ, tự hào về công việc của mình.

⇒ Tinh thần bất khuất, kiên cường trước gian nguy.