Nói quá

I. Nói quá và tác dụng của nói quá

1. Đọc các câu tục ngữ trong SGK và trả lời câu hỏi:

- Cách nói "Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng/Ngày tháng mười chưa cười đã tối" và "Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày" là quá so với sự thật.

- Thực chất, các câu trên có ý nghĩa:

• Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng: đêm tháng năm rất ngắn
• Ngày tháng năm chưa cười đã tối: ngày tháng mười rất tối.
• Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày: người nông dân lao động rất vất vả.

2. Cách nói như vậy có tác dụng gì?

Cách nói như vậy nhằm nhấn mạnh vào đặc điểm khác thường của thiên nhiên cũng như sự vất vả của người nông dân để tạo ấn tượng cho người đọc, người nghe.

II. Luyện tập

Câu 1: Tìm biện pháp nói quá và giải thích ý nghĩa của chúng trong các ví dụ sau:

Câu 2: Điền các thành ngữ sau đây vào chỗ trống để tạo biện pháp tu từ nói quá: bầm gan tím ruột, chó ăn đá gà ăn sỏi, nở từng khúc ruột, ruột để ngoài da, vắt chân lên cổ.

a. Ở nơi chó ăn đá gà ăn sỏi thế này, cỏ không mọc nổi nữa là trồng rau, trồng cà.

b. Nhìn thấy tội ác của giặc, ai ai cũng bầm gan tím ruột.

c. Cô Nam tính tình xởi lởi, ruột để ngoài da. 

d. Lời khen của cô giáo làm cho nó nở từng khúc ruột.

e. Bọn giặc hoảng hốt vắt chân lên cổ mà chạy.

Câu 3: Đặt câu với các thành ngữ dùng biện pháp nói quá sau đây: nghiêng nước nghiêng thành, dời non lấp biển, lấp biển vá trời, mình đồng da sắt, nghĩ nát óc.

- Cô ấy có vẻ đẹp nghiêng nước nghiêng thành.

- Nếu chúng ta có ý chí thì ngay cả việc dời non lấp bể cũng không khó khăn.

- Người anh hùng thời xưa phải làm những việc như lấp biển vá trời.

- Vận động viên kia quả là mình đồng da sắt.

- Tôi nghĩ nát óc vẫn không ra kết quả của bài toán này.

Câu 4: Tìm năm thành ngữ so sánh dùng biện pháp nói quá:

- Nhanh như cắt

- Đen như cột nhà cháy

- Trắng như trứng gà bóc

- Đen như mực

- Đẹp như tiên

- Nắng như đổ lửa

- Kêu như trời đánh

- Lên như diều gặp gió

- Mắng như tát nước vào mặt

- Vắng như chùa Bà Đanh

- Đau như cắt

Câu 5: Viết một đoạn văn, hoặc làm một bài thơ có dùng biện pháp nói quá.

Gia đình thuộc “nghèo nhất nhì trong hạng cùng đinh” nên chị Dậu phải chạy ngược chạy xuôi vay tiền để nộp suất sưu cho chồng. Anh Dậu bị ốm nhưng vẫn bị bọn lính đánh trói, lôi ra đình cùm kẹp. Chị Dậu dù lòng đau như cắt vẫn phải đem con Tí, đứa con gái đầu lòng bảy tuổi bán cho lão Nghị Quế bên thôn Đoài để lấy tiền nộp sưu. Đêm hôm ấy người ta cõng anh Dậu về. Bà con hàng xóm đến cứu giúp, có bà lão đem một bát gạo đến cho chị nấu cháo. Cháo chín, chị Dậu mang đến cho chồng. Nhưng anh Dậu chưa kịp ăn thì cai lệ và người nhà lí trưởng đã đến đòi tiền suất sưu của người em chồng đã chết. Chị Dậu tìm cách van xin để khất sưu, nhưng không được. Chúng định đánh anh Dậu, chị Dậu vùng lên đáp trả lại.

Nói quá: Lòng đau như cắt.

Câu 6: Phân biệt biện pháp tu từ nói quá với nói khoác.

- Giống nhau: Đều là nói những việc không đúng với thực tế.

- Khác nhau:

• Nói khoác: nói những điều không đúng sự thật nhằm khoe khoang
• Nói quá: phóng đại mức độ, quy mô, tính chất của sự vật hiện tượng được miêu tả nhằm nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.

III. Bài tập ôn luyện

Câu 1: Đặt câu với những thành ngữ sau: Đi guốc trong bụng, Giết người không dao, Tức lộn ruột, Ma chê quỷ hờn.

- Cậu ấy cứ như đang đi guốc trong bụng tôi vậy!

- Lời nói nhiều khi sẽ trở thành vũ khí có thể giết người không dao.

- Tôi nghịch ngợm khiến cho mẹ tức lộn ruột.

- Chị ta xấu đến ma chê quỷ hờn.

Câu 2: Xác định biện pháp tu từ nói quá trong các câu sau:

a.                                            Lỗ mũi mười tám gánh lông,
                                    Chồng yêu, chồng bảo tơ hồng trời cho.

(Ca dao)

b.                                                  Nhớ ai bổi hổi bồi hồi,
                                       Như đứng đống lửa như ngồi đống than?

(Ca dao)