Miêu tả và biểu cảm trong bài văn tự sự

I. Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm trong đoạn văn

1. Xác định các yếu tố miêu tả, biểu cảm: 

- Các yếu tố miêu tả trong đoạn văn trên:

• Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, ríu cả chân lại.
• Mẹ tôi không còm cõi.
• Gương mặt vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật màu hồng của hai gò má.

- Các yếu tố biểu cảm có trong đoạn trích là:

• Hay tại sự sung sướng bỗng được trông nhìn và được ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp như thuở còn sung túc.
• Những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường.
• Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ… để bàn tay mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm và gãi rôm ở sống lưng cho mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng.

- Các yếu tố trên không tách riêng mà đan xen vào nhau, vừa kể, vừa tả và biểu cảm.

2. Nếu không có yếu tố miêu tả giúp cho việc kể lại cuộc gặp gỡ giữa hai mẹ con thì đoạn văn mất đi sự sinh động về màu sắc, hương vị, hình dáng, diện mạo của sự việc, nhân vật, hành động.

- Ở đây ta thấy yếu tố biểu cảm đã giúp người viết thể hiện rõ tình mẫu tử sâu nặng. Đoạn văn buộc người đọc phải xúc động, trăn trở, suy nghĩ trước sự việc và nhân vật.

3. Nếu bỏ các yếu tố kể trong đoạn văn trên, chỉ để lại các câu miêu tả và biểu cảm thì đoạn văn không có cốt truyện. Ta biết cốt truyện là do sự việc và nhân vật cùng với các hành động tạo nên. Các yếu tố miêu tả và biểu cảm chỉ có thể bám vào sự việc và nhân vật mới phát triển được. Như vậy yếu tố kể người và sự việc trong văn tự sự là quan trọng.

II. Luyện tập

Câu 1:

a. Tôi đi học:

Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều… Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cánh hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng…

b. Tức nước vỡ bờ:

• Thằng Dần vục đầu vừa thổi vừa húp soàn soạt. Chị Dậu rón rén bưng một bát lớn đến chỗ chồng nằm…
• Thầy em cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột.
• Rồi chị đón lấy cải Tỉu ngồi xuống đó như có ý chờ xem chồng chị ăn có ngon miệng không.

c. Lão Hạc:

• Lão hút xong, đặt xe điếu xuống, quay ra ngoài thở khói…
• Sau một điếu thuốc lào, óc người ta tê dại đi trong nỗi đê mê nhẹ nhõm. Lão Hạc ngồi lặng lẽ, hưởng chút khoái lạc cỏn con ấy.

- Các đoạn văn trên có yếu tố miêu tả làm hiện ra trước mắt người đọc cảnh vật, sự việc và có tác động đến những câu văn biểu cảm, làm cho đoạn văn bật ra được ý nghĩa sâu sắc đầy hình tượng.

Câu 2:

Hôm nay, gia đình em sẽ về quê. Đã rất lâu rồi em mới được về thăm bà. Em cảm thấy rất háo hức, mong chờ. Khi về đến quê, em chạy nhìn thấy từ xa một hình bóng quen thuộc. Bà đang quét sân, lưng cong, mái tóc đen mượt. Rồi em chạy đến ôm chầm lấy bà, bà mỉm cười hiền hậu. Cảm giác ấm áp bỗng nhiên dâng trào trong em. Bà sẽ luôn là người em yêu quý nhất, em hứa sẽ về thăm bà nhiều hơn nữa.