Dấu ngoặc kép

I. Công dụng 

Dấu ngoặc kép trong những đoạn trích trong SGK dùng để:

a. Trích dẫn lời dẫn trực tiếp - câu nói của Thánh Găng-đi.

b. Đánh dấu từ “dải lụa” được dùng với ý nghĩa đặc biệt, chỉ chiếc cầu.

c. Đánh dấu từ ngữ “văn minh”, “khai hóa” mang hàm ý mỉa mai cái thế kỉ mà thực dân Pháp xâm lược nước ta trên danh nghĩa khai hóa văn minh.

d. Đánh dấu tên các tác phẩm “Tay người đàn bà”, “Giác ngộ”... được dẫn ra.

II. Luyện tập

Câu 1: Giải thích công dụng của dấu ngoặc kép trong những đoạn trích trong SGK

a. Đánh dấu lời dẫn trực tiếp, đó là câu nói của lão Hạc.

b. Đánh dấu từ ngữ được dùng với hàm ý mỉa mai (hầu cận ông lí).

c. Đánh dấu từ ngữ được dẫn trực tiếp, dẫn lại lời của người khác (em bé).

d. Đánh dấu từ ngữ được dẫn trực tiếp và cũng có hàm ý mỉa mai (con yêu, bạn hiền).

e. Đánh dấu từ ngữ được dẫn trực tiếp “mặt sắt”, “ngây vì tình” được dẫn lại từ hai câu thơ của Nguyễn Du (Truyện Kiều).

Câu 2: Hãy đặt dấu hai chấm và dấu ngoặc kép vào chỗ thích hợp trong những đoạn trích và giải thích lí do.

a. Biển vừa treo lên, có người qua đường xem, cười bảo:

- Nhà này xưa nay quen bán cá ươn hay sao mà bây giờ lại phải đề là cá “tươi”?

Nhà hàng nghe nói, bỏ ngay chữ “tươi” đi.

(Theo Treo biển)

⇒ Đặt dấu hai nhằm báo trước lời đối thoại. Đặt dấu ngoặc kép vào chữ tươi nhằm đánh dấu từ ngữ có ý nghĩa đặc biệt.

b. Nó nhập tâm lời dạy của chú Tiến Lê: “Cháu hãy vẽ cái gì thân thuộc nhất với cháu”.

⇒ Dấu hai chấm và ngoặc kép nhằm đánh dấu lời dẫn trực tiếp.

c. Lão Hạc ơi! Lão hãy yên lòng mà nhắm mắt! Lão đừng lo gì cho cái vườn của lão. Tôi sẽ cố giữ gìn cho lão. Đến khi con trai lão về, tôi sẽ trao lại cho hắn và bảo hắn: “Đây là cái vườn mà ông cụ thân sinh ra anh đã cố để lại cho anh trọn vẹn: cụ thà chết chứ không chịu bán đi một sào...”.

⇒ Dấu hai chấm và dấu ngoặc kép nhằm đánh dấu lời dẫn trực tiếp.

Câu 3: Vì sao hai câu (trang 143, 144 SGK Ngữ văn 8 tập 1) đây có ý nghĩa giống nhau mà dùng những dấu câu khác nhau?

- Câu a: Người viết dùng dấu hai chấm và dấu ngoặc kép để đánh dấu lời dẫn trực tiếp, dẫn nguyên văn lời của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

- Câu b: Người viết không dùng dấu hai chấm và dấu ngoặc kép như ở trên vì câu nói của Hồ Chủ tịch không được trích dẫn nguyên văn (lời dẫn gián tiếp).

Câu 4: Viết đoạn văn thuyết minh ngắn có dùng dấu ngoặc đơn, dấu hai chấm và dấu ngoặc kép. Giải thích công dụng của các loại dấu câu đó trong đoạn trích.

Thạch Lam (1910 - 1942) tên khai sinh là Nguyễn Tường Vinh (sau đổi thành Nguyễn Tường Lân) sinh tại Hà Nội, trong một gia đình công chức gốc quan lại. Ông là em ruột của Nhất Linh và Hoàng Đạo, cả ba đều là thành viên của nhóm Tự lực văn đoàn. Khi còn nhỏ, Thạch Lan sống ở quê là phố huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương. Sau đó ông theo cha chuyển sang tỉnh Thái Bình. Ông học ở Hà Nội, sau khi thi đỗ tú tài phần thứ nhất thì ra làm báo viết văn. Thạch Lam thường viết “những truyện không có cốt truyện”, chủ yếu là khai thác thế giới nội tâm của nhân vật với những cảm xúc mong manh, mơ hồ trong cuộc sống thường ngày. Văn của ông trong sáng, giản dị mà thâm trầm sâu lắng. Thạch Lam từng quan niệm: “Đối với tôi văn chương không phải là một cách đem đến cho người đọc sự thoát li hay sự quên, trái lại văn chương là một thứ khí giới thanh cao và đắc lực mà chúng ta có, để vừa tố cáo và thay đổi một cái thế giới giả dối và tàn ác, làm cho lòng người được thêm trong sạch và phong phú hơn”.

Câu 5: Tìm những trường hợp có sử dụng dấu ngoặc đơn, dấu hai chấm và dấu ngoặc kép trong một bài học Ngữ văn 8, tập 1, giải thích công dụng của chúng.

 Trong văn bản “Bài toán dân số” có sử dụng.

- Dấu hai chấm: “Có người cho rằng: Bài toán dân số đã được đặt ra từ thời cổ đại.”

⇒ Đánh dấu lời giải thích

- Dấu ngoặc kép: “Thế mà nghe xong câu chuyện này, qua một thoáng liên tưởng, tôi bỗng “sáng mắt ra”…”

⇒ Đánh dấu từ ngữ có ý nghĩa đặc biệt.

- Dấu ngoặc đơn: “Theo thống kê của Hội nghị Cai-rô (Ai Cập) họp ngày 5-9- 1994 thì tỉ lệ sinh con của một phụ nữ Ấn Độ là 4,5; Nê- pan: 6,3; Ru-an-đa : 8,1”

⇒ Đánh dấu nội dung cần bổ sung thêm.

III. Bài tập ôn luyện

Xác định công dụng của dấu ngoặc kép trong các câu sau:

a. Nó đưa cho tôi ba đồng mà bảo: “Con biếu thầy ba đồng để thỉnh thoảng thầy ăn quà; xưa nay con ở nhà mãi cũng không nuôi được bữa nào, thì con đi cũng chẳng phải lo; thầy bòn vườn đất với làm thuê làm mướn thêm cho người ta thế nào cũng đủ ăn; con đi chuyến này cố chí làm ăn, bao giờ có bạc trăm con mới về, không có tiền, sống khổ sống sở ở cái làng này, nhục lắm!...”.

(Lão Hạc, Nam Cao)

⇒ Đánh dấu câu là lời dẫn trực tiếp, lời của con trai lão Hạc.

b. Lão kiếm được ít tiền bằng cách ngồi mẫu cho mấy nghệ sĩ trẻ trong khu “hoạ sĩ” ấy, những người không đủ tiền thuê người mẫu chuyên nghiệp.

(Chiếc lá cuối cùng, O. Henry)

⇒ Đánh dấu từ ngữ có ý nghĩa đặc biệt: khu “họa sĩ” - chỉ những nơi có nhiều họa sĩ sinh sống.