Sóng - Xuân Quỳnh

“Chỉ còn em và anh

Cùng tình yêu ở lại”

A. Hệ thống luận điểm

B. Gợi ý mở bài

Mẫu số 1

"Làm sao sống được mà không yêu

Không nhớ không thương một kẻ nào?"

(Xuân Diệu)

Có lẽ đó chính là lí do tình yêu trở thành nguồn cảm hứng bất tận của thi ca. Nếu như Xuân Diệu từng khiến người đọc nhớ mãi khi đặt tất cả dấu ấn tình yêu của mình với "Biển" thì tên tuổi Xuân Quỳnh lại gắn liền với hình ảnh "sóng" trong bài thơ cùng tên.

Mẫu số 2

Người yêu thơ mệnh danh bà là "người đàn bà yêu và làm thơ", là bông hoa cúc xanh, là nhành cỏ may, là người đàn bà với trái tim về đất vẫn nồng say câu hát: "Tôi yêu anh cả khi chết đi rồi." Như một bông "hoa dọc chiến hào", giữa mưa bom bão đạn của những năm tháng chống Mĩ, bà đã kể cho chúng ta những điều đẹp đẽ, kì diệu biết bao về tình yêu. Đó là Xuân Quỳnh, người đã đi qua đời để lại dư âm vang vọng trong bài thơ "Sóng" sống mãi muôn đời.

C. Phân tích chi tiết

I. KHÁI QUÁT CHUNG

1. Tác giả

⁃ Xuân Quỳnh là một trong những nhà thơ tiêu biểu cho thế hệ những nhà thơ trẻ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Bà là nữ thi sĩ viết về tình yêu hay nhất sau Cách mạng tháng Tám nói riêng, thơ ca Việt Nam nói chung.

⁃ Đó là một con người "tài hoa bạc mệnh", tài năng nhưng cuộc sống lại bất hạnh khi phải trải qua tuổi thơ thiếu thốn tình cảm, hơi ấm gia đình, trải qua hai lần kết hôn rồi bà ra đi mãi trong một tai nạn thương tâm cùng chồng là Lưu Quang Vũ và con trai Lưu Khánh Thơ.

⁃ Dù viết về tình yêu lứa đôi, thế giới trẻ thơ hay những quan hệ nhân sinh muôn màu muôn vẻ, thơ Xuân Quỳnh vẫn luôn nổi bật vẻ đẹp nữ tính, hồn nhiên, tươi tắn mà chân thành, đằm thắm. Hồn thơ bà bay lên với những khát vọng da diết, cao đẹp về hạnh phúc đời thường.

⇒ Là nhà thơ của hạnh phúc đời thường, thơ Xuân Quỳnh là tiếng lòng của người phụ nữ giàu yêu thương nhưng luôn đi liền với những cảm thức lo âu, sự băn khoăn, trăn trở về những biến suy, phai nhạt, bất trắc, đổ vỡ.

2. Tác phẩm

⁃ Xuất xứ: "Sóng" được in trong tập "Hoa dọc chiến hào", sáng tác năm 1967, trong chuyến đi thực tế tại biển Diêm Điền (Thái Bình)

⁃ Nhan đề: "Sóng" gợi liên tưởng đến mối quan hệ sóng và bờ, qua đó thể hiện tâm trạng người con gái đang yêu. Đó là hình ảnh ẩn dụ không hề mới trong thơ ca, song lại được Xuân Quỳnh vận dụng một cách sáng tạo.

⇒ Đồng thời, nhan đề mở ra hình tượng trung tâm của bài thơ: sóng - người con gái đáng yêu: "em"

⁃ Hình tượng: "sóng" và "em" có sự song hành đặc sắc từ đầu đến cuối văn bản.

• "Em" là cái tôi trữ tình của nhà thơ, là hình tượng được miêu tả trong những cung bậc khác nhau của tình yêu.
• "Sóng" là hình tượng nghệ thuật được sáng tạo để diễn tả những cảm xúc, tâm trạng, những sắc thái tình cảm vừa phong phú vừa phức tạp của mộtt trái tim phụ nữ đang rạo rực khao khát yêu thương. "Sóng" cũng là một hình ảnh ẩn dụ.

⇒ Hai hình tượng ấy khi phân đôi để soi chiếu sự tương đồng, khi hoà nhập để âm vang, cộng hưởng. Trái tim đang yêu của người phụ nữ soi vào sóng để nhận ra mình, thông qua sóng để thể hiện những đam mê, rung động, khao khát. Hai hình tượng đan cài, quấn quýt, soi sáng cho nhau nhằm diễn tả sâu sắc hơn khát vọng tình yêu dâng trào mãnh liệt trong lòng nữ sĩ.

⇒ Với hình tượng sóng, bài thơ làm hiện lên hình ảnh người phụ nữ đứng trước đại dương, mang tâm thế của một cá thể đối diện với cái vô biên, vĩnh hằng từ đó suy tư, chiêm nghiệm về tình yêu. Cảm xúc thơ vì thế vừa sôi nổi, mãnh liệt, vừa có chiều sâu triết lí.

⁃ Vẻ đẹp truyền thống, hiện đại:

• Truyền thống: đó là tình yêu của người phụ nữ cổ điển, mang tính xa xưa, kế thừa những nét đẹp của người phụ nữ xã hội cũ: sự kín đáo, dịu dàng, nỗi nhớ nhung, tấm lòng thuỷ chung son sắt, niềm tin trong sáng vào một tình yêu bất diệt.
• Hiện đại: đó là tình yêu của người phụ nữ hiện đại táo bạo, mạnh mẽ, hết mình trong tình yêu, không ngượng ngùng mà chân thành, bộc trực, thẳng thắn, bứt phá khỏi những quan niệm cổ điển.

II. PHÂN TÍCH

1. Khổ thơ đầu: Sự đối lập của sóng

- Trạng thái của sóng: Hai câu thơ có tới bốn tính từ gợi tả sự thất thường muôn đời của sóng.

• Sóng được biểu hiện ở những trạng thái đối ngược nhau, đó là điều thường thấy của những con sóng ngoài biển khơi.
• Lúc biển động, phong ba, sóng "ồn ào", "dữ dội", khi trời yên biển lặng, sóng "lặng lẽ", "dịu êm".
• Những trạng thái đối cực ấy đôi khi thật rõ ràng, có thể dự báo trước, nhưng đôi khi cũng khó đoán, thất thường.

⇒ Những trạng thái thất thường của sóng đã gợi liên tưởng thật tự nhiên đến trái tim người phụ nữ khi yêu.

- Trạng thái của tình yêu:

• Cũng như sóng, trái tim vốn rất nhạy cảm của người con gái luôn bao hàm những trạng thái tâm lý đầy mâu thuẫn, phức tạp, thất thường với những vui buồn, giận hờn, nhớ nhung.
• Tình yêu có lúc nhẹ nhàng, sâu lắng, đằm thắm, ngọt ngào, cũng có lúc sôi nổi, mãnh liệt và say đắm.

⇒ Trạng thái của tình yêu cũng phức tạp, đa chiều, đa diện như sóng biển.

- Tuy nhiên, cấu trúc của hai câu thơ cũng bộc lộ tinh tế nỗi lòng người phụ nữ khi yêu: sau những "dữ dội", "ồn ào", cả hai câu đều kết lại bằng trạng thái "lặng lẽ", "dịu êm" - người phụ nữ có thể thất thường, có những biểu hiện phức tạp tới khó hiểu trong tình yêu, nhưng điều cuối cùng họ khao khát hướng tới vẫn là cảm giác bình yên.

- Quan điểm về tình yêu rất mới mẻ, táo bạo:

• Nữ sĩ đã mở ra không gian thơ đối lập: "sông" bé nhỏ, chật hẹp, tù túng; "bể" - rộng lớn, bao la, khoáng đạt.

⇒ Hai không gian biểu trưng cho hai điểm tựa - hai người đàn ông. Một nơi chật hẹp, "không hiểu nổi mình", một nơi khoáng đạt, cao rộng. Một bên nhỏ nhen, một bên bao dung.

• Động từ "tìm ra": diễn tả trạng thái chủ động, mãnh liệt, không nhẫn nhục, cam chịu mà chủ động tìm kiếm hạnh phúc. Vượt qua những suy nghĩ và quan niệm về tình yêu nhỏ bé, tầm thường, quẩn quanh, “sóng” đã tự mình "tìm ra tận bể" hòa nhập với biển bao la để hiểu hết bản thân mình.

⇒ Đó cũng chính là quan điểm tình yêu mới mẻ, táo bạo người phụ nữ chủ động tìm kiếm hạnh phúc thực sự cho mình, bến đỗ thật sự êm ấm.

2. Khổ thơ thứ hai – Khát vọng tình yêu

- Nếu ở khổ thơ thứ nhất, sóng được miêu tả trong không gian, thì tới khổ hai sóng được soi chiếu trong thời gian:

• Từ cảm thán “ôi”: bộc lộ cảm xúc thiết tha, nồng nàn, như tiếng lòng thốt lên từ trái tim yêu chân thành.
• "Sóng" được đặt giữa "ngày xưa" và "ngày sau"; nghệ thuật đối lập cùng cụm từ "vẫn thế"

⇒ Sóng vẫn thế, luôn ở trạng thái vốn có của nó. Đó là quy luật vĩnh cửu của tự nhiên. Bởi trong thực tế, biển là một thế giới vô biên với vô vàn những con sóng vĩnh viễn xao động.

⇒ Sự hòa nhập kinh tế các nét nghĩa ẩn dụ trong khổ thơ đưa người đọc đến một cảm nhận tương đồng giữa "sóng" và tình yêu. Giống như những con sóng từ ngàn xưa cho đến "ngày sau" mãi cồn cào trong lòng biển, mãi trường tồn và vĩnh cửu với thời gian, nỗi khát vọng tình yêu xôn xao, rạo rực trong trái tim con người cũng là khát vọng đã có từ muôn đời của nhân loại.

- Khát vọng tình yêu: tình yêu đã trở thành khát vọng của loài người, của nhân loại. Tình yêu không bó hẹp trong một phạm vi, giới hạn nào nhưng nó thường đi với tuổi trẻ:

•  Ở lứa tuổi mùa xuân của cuộc đời này, tình yêu mới phát triển mạnh mẽ và mang đầy đủ ý nghĩa nhất. Tình yêu tràn đầy hơi thở của thanh xuân làm bồi hồi biết bao trái tim tuổi trẻ. Khát vọng tình yêu gắn liền với ngực trẻ và chỉ có tuổi trẻ mới đủ chỗ cho tình yêu.

⇒ Tình yêu mãi mãi là khao khát tốt đẹp của con người. Nhà thơ mượn sự tồn tại vĩnh viễn của sóng biển để khẳng định sự tồn tại bất diệt của tình yêu.

3. Khổ 3, 4: Cuộc truy tìm căn nguyên

- Trước không gian bao la của vũ trụ, biển cả, người phụ nữ trăn trở với những câu hỏi từ ngàn xưa:

• Điệp từ “em nghĩ”: thể hiện sự thao thức, lo lắng khôn nguôi. “Nghĩ” để rồi hỏi và rồi cố gắng tìm lời giải đáp cho sóng, cho tình yêu của mình.
• Khi đứng trước cõi vô biên, người ta thường quên đi những cái nhỏ nhặt tầm thường, những lo toan vất vả mà chỉ nghĩ đến những gì lớn lao, cao cả.

⇒ Dòng suy nghĩ ngẫm của mình đưa nữ sĩ tới những điều lớn lao, huyền diệu ngay trước mắt. Đó là “biển lớn” và “sóng”, “gió” cùng điều lớn lao luôn thường trực trong lòng: tình yêu với anh và em.

• Không gian “muôn trùng sóng bể”: gợi sự rộng lớn, mênh mông, liên tưởng tới sự trùng điệp, chất chồng khó khăn, xa cách

-Tâm hồn luôn trăn trở của Xuân Quỳnh cũng thường trực nỗi khắc khoải, tự nhận thức về mình cũng như băn khoăn suy ngẫm về tình yêu:

• Giữa đại dương mênh mông ấy, “sóng bắt đầu từ gió”, nhưng “gió bắt đầu từ đâu” là câu hỏi không hề dễ dàng để trả lời.

⇒ Soi vào sóng, người phụ nữ nghĩ về tình yêu và đi tìm câu trả lời một cách hồn nhiên, chân thành.

• Nhưng “em” không biết gió có từ đâu, em cũng không biết những xao xuyến của đất trời có từ bao giờ, cũng như em không biết “khi nào ta yêu nhau”.

⇒ Đây cũng là một quy luật phổ biến trong tình yêu: trực cảm thường đến trước lý chí, tuy nhiên chính sự bí ẩn của trực cảm lại là yếu tố tạo nên nét quyến rủ của tình yêu, khi con người không thể lý giải nổi tình yêu của mình thì cũng là lúc họ đang sống thật với những xúc cảm vô tư, chân thành của tình yêu.

• Cấu trúc đảo trong hai câu cuối của khổ thơ: đáp trước hỏi sau khiến câu trả lời duyên dáng như một nụ cười vừa bối rối, vừa hạnh phúc. Bối rối vì sự bất lực của lý trí, nhưng hạnh phúc vì nhận ra rằng: tình yêu là một điều kỳ diệu.

⇒ Tình yêu đích thực không cần tới một lí do nào, tình yêu cũng giản dị, thân thuộc như sóng và gió, như thiên nhiên muôn đời bí ẩn, như một lẽ tự nhiên huyền diệu của đất trời.

4. Khổ 5: Nỗi nhớ trong tình yêu

- Trong thơ Xuân Quỳnh, nỗi nhớ được diễn tả thật độc đáo và sáng tạo:

- Đây là một khổ thơ đặc biệt bởi trong bài thơ chỉ duy nhất nó có sáu câu. Sáu câu thơ trải dài như nỗi thao thức, băn khoăn của tâm hồn thi sĩ trong đêm.

- Nỗi nhớ của sóng: Dù ở không gian nào: “dưới lòng sâu” âm thầm hay “trên mặt nước” dữ dội; dù ở thời gian nào “ngày” – “đêm”, sóng vẫn “nhớ bờ” để rồi bồn chồn không ngủ được.

⇒ Đặt hai câu thơ đầu trong mối quan hệ với những câu thơ trước đó của tác phẩm sẽ thấy được những con sóng ở đoạn thơ này là con sóng ở biển lớn tình yêu, là con sóng đã vượt qua khỏi giới hạn chật hẹp để đến với một không gian rộng lớn hơn để thực sự là chính mình.

• Trạng từ chỉ thời gian “ngày đêm” cùng với đại từ phủ định “không” đã góp phần miêu tả nỗi nhớ dai dẳng, khuôn nguôi, luôn thường trực cả ngày và đêm.

⇒ Sóng là vậy, dù lặng yên dưới lòng biển hay dữ dội trên mặt đại dương thì ngàn đời vẫn khát khao tìm về bến bờ tĩnh tại.

- Nỗi nhớ của em:

• Xuân Quỳnh dùng chữ “lòng” rất tinh tế. “Lòng” là nơi sâu kín nhất của tâm hồn con người, nơi bí mật thẩm sâu của tình yêu và nỗi nhớ.

⇒ Nỗi nhớ không chỉ có mặt trong thời gian được ý thức mà còn gắn liền với tiềm thức thời gian trong mơ. Em đã bày tỏ chân thành, cảm động về tình yêu của em dành cho anh. Nỗi nhớ trong em cũng như sóng biển cồn cào, da diết. Nỗi nhớ ấy chiếm lĩnh tâm trí em cả ngày lẫn đêm, ngay cả trong những giấc mơ.

• Thi sĩ đã sinh tế sử dụng cách diễn đạt phi logic: "Cả trong mơ còn thức. Đó là nỗi thao thức, dạt dào, da diết, cuồn cuộn như những đợt sóng vô hồi vô hạn, thường trực, cồn cào. Nỗi nhớ ấy đến từ tâm hồn đến tiềm thức, vô thức.
• Tuy nhiên, trạng thái “trong mơ còn thức” không chỉ là nỗi nhớ, nó dường như còn là những dự cảm lo âu của một trái tim phụ nữ luôn khao khát tình yêu và hạnh phúc nhưng lại có quá nhiều những trải nghiệm đắng cay, một trái tim từng bầm dập đau đớn vì những tổn thương, mất mát trong tình yêu lên luôn lo sợ.

⇒ Do vậy, khi người phụ nữ đang yêu mà trong giấc mơ còn thức thì thức không chỉ là để “nhớ tới anh”, thức còn như để trông giữ tình yêu, để tình yêu không tuột khỏi tầm tay. Trăn trở, lo âu luôn là nhất tâm lý ám ảnh quen thuộc trong hồn thơ Xuân Quỳnh cũng là nét riêng tạo nên cái mong manh cho tình yêu.

5. Khổ 6: Tình yêu son sắt, thủy chung

- Thế giới của anh và em không giới hạn chiều dài bắc nam, không khoanh vùng địa lí mà nơi nào cũng có nỗi nhớ thường trực của tình yêu vĩnh cửu. Xuân Quỳnh đã tiếp nhận nỗi nhớ ấy bằng tất cả sự nhạy cảm của lứa tuổi 20 và khẳng định một cái tôi của con người luôn vững tin ở tình yêu.

- “Phương Bắc”, “Phương Nam” gợi những không gian xa xôi, trắc trở, những không gian ấy thường được lấy làm biểu tượng cho sự xa cách trong tình yêu, trong cuộc đời.

- Động từ “xuôi”, “ngược” thể hiện những gian khổ, truân chuyên.

• Trong câu thơ đã có sự diễn đạt khác biệt: không phải ngược Bắc xuôi Nam mà là xuôi Bắc ngược Nam, sự khác biệt ấy như hé mở những éo le, trắc trở trong tình yêu.
• Tuy nhiên từ “dẫu” điệp lại ở đầu hai câu thơ lại khẳng định bản lĩnh kiên cường của người phụ nữ, bản lĩnh của những cô gái từ ngàn xưa:

“Yêu nhau mấy núi cũng trèo

Mấy sông cũng lội mấy đèo cũng qua.”

- Hai câu thơ đã làm hiện ra trọn vẹn bản lĩnh của người phụ nữ trong tình yêu, là sự thủy chung, son sắt bất chấp mọi khó khăn, trắc trở:

⇒ Số từ “một” chỉ sự duy nhất, tuyệt đối.

⇒ Với tình yêu, không có phương Nam hay Bắc mọi không gian khách quan đều vô nghĩa trước không gian kỳ diệu của tình yêu, người phụ nữ son sắt, thủy chung chỉ duy nhất một hướng về phương anh. Giữa cuộc đời rộng lớn, giữa vũ trụ bao la, chỉ anh là bến bờ hạnh phúc duy nhất để em kiếm tìm.

6. Khổ 7: Suy ngẫm về sóng và tình yêu

"Ở ngoài kia đại dương

Trăm ngàn con sóng đó

Con nào chẳng tới bờ

Dù muôn vời cách trở."

- Sóng trên đại dương:

• Đại dương có muôn ngàn con sóng, tất cả những con sóng ấy đều phải vượt muôn trùng hải lí, muôn vàn cách trở để vào được tới bờ.
• Mọi con sóng biển đều phải chấp nhận một vòng đời, miệt mài thực hiện chuyến hành trình gian nan để vào bờ.

- Ẩn dụ tình yêu:

• Con sóng luôn khao khát tới bờ cũng như em luôn khao khát về phía anh, tình yêu của người con gái ở đây vừa thiết tha, vừa mãnh liệt, vừa trong sáng, giản dị, thuỷ chung.
• Người con gái đáng yêu trong thơ Xuân Quỳnh luôn phơi phới niềm tin vào hạnh phúc, tương lai, tin vào cái đích cuối cùng của tình yêu. Niềm hạnh phúc đó chính là được ở bên, gắn bó, sẻ chia mọi khoảnh khắc với người mình yêu thương.

⇒ Nhà thơ nhận ra chân lí muôn đời: Giá trị đích thực của sóng là tìm được đến bờ, giá trị đích thực của tình yêu là tìm được hạnh phúc.

7. Hai khổ cuối: Trăn trở âu lo và khát vọng hóa thân

- Không dừng lại trong niềm tin vào tình yêu như một kết thúc có hậu, trái tim nhạy cảm giàu suy tư của Xuân Quỳnh tiếp tục mở ra những trăn trở khi dòng suy tưởng hiện hữu những hình ảnh của thời gian và không gian:

- Câu 1, 2 song hành đối xứng với câu 3, 4 làm cho giọng thơ, âm điệu thơ tha thiết, ngọt ngào.

- Thời gian và không gian được đặt trong hai bình diện đối lập: “cuộc đời” và “năm tháng”, “biển cả” và “mây trời”.

• “Cuộc đời” chỉ quỹ thời gian ngắn hạn của mỗi kiếp người
• “Năm tháng” là hoán dụ cho dòng thời gian vô thủy vô chung.
• Biển cả là một không gian minh mông còn mấy trời lại gợi sự phiêu du trong vũ trụ vô cùng vô tận.

⇒ Khổ thơ thấm thía nỗi lo âu, buồn bã về sự chảy trôi của thời gian và cái hữu hạn của cuộc đời.

⇒ Cũng có thể nhận ra chẳng buồn bã tiếc nuối của thi sĩ khi tình yêu và khát vọng tình yêu của loài người tồn tại vĩnh hằng như biển cả còn cuộc đời này ngắn ngủi mong manh như áng mây trời phù du.

- Khổ cuối bài thơ là lời nguyện cầu của em về một tình yêu thủy chung, bền vững. Hình tượng “sóng” hội tụ bao cảm xúc nồng hậu:

“Làm sao được tan ra

Thành chăm con sông nhỏ

Giữa biển lớn tình yêu

Để ngàn năm còn vỗ.”

• Hai tiếng “làm sao” gợi lên một niềm mong ước cháy bỏng tâm hồn “em”, thật ra da diết và thành thực
• Tan ra” là hy sinh, là dâng hiến, là mong được hóa thành “trăm con sóng nhỏ” giữa “biển lớn tình yêu”. Đó là niềm ước mong của người phụ nữ được sống trong hạnh phúc bền vững, trường tồn đến cả ngàn năm.

⇒ Nghệ thuật: Nói đến thơ là nói đến nhạc điệu, vần điệu. Đoạn thơ trên có điệu thơ nhẹ nhàng, đầm thắm, vần thơ phong phú, nhạc điệu dư ba. Sự phối hợp giữa cân bằng, chắc, giữ phần liền và vân cách rất tinh tế, nhịp nhàng.

⇒ Như vậy, hành trình của sóng, của tâm hồn người con gái đáng yêu của sự vận động nhất quán. Đó là hành trình mà khởi đầu là sự từ cái chật hẹp, nhỏ bé để đi tìm đến tình yêu bao la rộng lớn, cuối cùng là khát vọng sống hết mình trong tình yêu.

III. ĐÁNH GIÁ

Nội dung	- Thông qua hình tượng sóng, bài thơ thể hiện vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ trong tình yêu: vừa hiện đại vì sự bộc lộ thành thực, táo bạo, mạnh mẽ những khao khát, đam mê, vừa giữ được những nét riêng truyền thống tốt đẹp trong sự dịu dàng đằm thắm, đức hy sinh, gắn bó, thuỷ chung.
Nghệ thuật	- Thể thơ năm chữ với những dòng thơ thường không ngắn dịp, có khổ thơ phá cách phải “lách luật”, tạo âm hưởng nhịp nhàng vừa mô phỏng được nhịp điệu dạt dào của sóng vừa diễn tả được những trạng thái tinh tế của tình yêu. - Phối thanh bằng, chắc nhịp nhàng - Xây dựng hình tượng ẩn dụ độc đáo - Giọng thơ tha thiết, sôi nổi, vừa trăn trở, âu lo.

D. Gợi ý kết bài

Mẫu số 1

 Xuân Quỳnh viết bài thơ và những năm 1967 khi cuộc kháng chiến của nhân dân bước vào giai đoạn ác liệt, khi trai gái ao ao ra trận “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”. Đặt vào hoàn cảnh ấy ta mới càng hiểu rõ khách hàng của người con gái trong tình yêu:

“Khi ta còn trẻ thơ là người mẹ
Ta lớn lên rồi thơ là người bạn, người yêu
Chăm sóc tuổi già, thơ là con gái
Lúc chết đi rồi kỷ niệm hóa lưu thơ.”

Mẫu số 2

Có người nghệ sĩ nào bỗng một hôm cứ ôm đàn ra vào ngẩn ngơ, điệu nhạc buồn ra theo tiếng thở dài và tiếng cười vụt đến vụt đi. Bạn bè hỏi, anh ta sẽ trả lời: “Tôi đang nhớ nghĩa là tôi đang yêu”. Tình yêu và nỗi nhớ, nỗi lo là những đứa trẻ giống nhau. Tình yêu đến với những nỗi lo, nhớ nhung lại theo về. Tựa như lời “Sóng” cất lên vẫn say đắm chảy hoài, chảy mãi cho tâm sự, cho khát vọng tình yêu hóa bất tử.

E. Tư liệu liên hệ, mở rộng

1. "Thơ Xuân Quỳnh là thơ của một cánh chuồn chuồn bay tìm chỗ nương thân trong nắng nôi, dông bão của cuộc đời." (Chu Văn Sơn)

2. “... Sóng là một bài thơ về tình yêu. Có hàng trăm dáng vẻ của thơ tình yêu. Thơ tỏ tình, thơ mong nhớ, thơ hoài niệm, thơ đau khổ vì thất tình... Sóng là bài thơ giãi bày và chiêm nghiệm...”  (Trần Đình Sử)

3. “Có lẽ từ thời Hồ Xuân Hương, qua các chặng phát triển, phải đến Xuân Quỳnh, nền thơ ấy mới thấy lại một nữ thi sĩ mà tài năng và sự đa dạng của tâm hồn được thể hiện ở một tầm cỡ đáng kể như vậy, dồi dào phong phú như vậy...”  (Nhà thơ Vũ Nho)

4. Thời điểm viết "Sóng", Xuân Quỳnh đã trải qua những giông bão, thăng trầm nhưng tiếng thơ và cất lên vẫn tha thiết khát vọng, niềm tin yêu đáng quý, đáng trân trọng:

“Gia tài chí có bàn tay
Đường gân xanh, vết chai dày từ xưa
Gia tài chỉ có bài thơ
Bao năm viết để bây giờ tặng anh.”

5. "Điều đáng quý nhất ở Xuân Quỳnh và thơ Xuân Quỳnh là sự thành thật rất thành thật, thành thật trong quan hệ bạn bè, với xã hội và cả tình yêu. Chị không quanh co không giấu diếm một điều gì. Mỗi dòng thơ, mỗi trang thơ đều phơi bày một tình cảm, một suy nghĩ của chị. Chỉ cần qua thơ ta biết khá kĩ đời tư của chị. Thành thật, đây là cốt lõi thơ Xuân Quỳnh" (Võ Văn Trực)

6. "Xuân Quỳnh viết bài này "bợm" thật!" (Nhà thơ Vũ Cao, chủ nhiệm tạp chí Văn nghệ quân đội)

7. "Đó là cuộc hành trình khởi đầu là sự từ bỏ cái chật chội, nhỏ hẹp để tìm dến một tình yêu bao la rộng lớn, cuối cùng là khát vọng được sống hết mình trong tình yêu, muốn hóa thân vĩnh viễn thành tình yêu muôn thuở." ( GS TS Trần Đăng Suyền)

8. Xuân Quỳnh đã mượn nhịp sóng để thể hiện nhịp lòng của chính mình trong một tâm trạng bùng cháy ngọn lửa của tình yêu, không chịu yên định mà đầy biến động, khao khát: "Vì tình yêu muôn thuở - Có bao giờ đứng yên."

9. Tình yêu của người con gái luôn mạnh liệt hết mình với những nhung nhớ khắc khoải:

"Nếu phải cách xa nhau
Biển chỉ còn sóng gió
Nếu phải cách xa anh
Em chỉ còn bão tố"

10. “Có những tình yêu không thể nói bằng lời
Chỉ hiểu nhau qua từng ánh mắt
Nhưng đó là tình yêu bền vững nhất
Bởi thứ ổn ào là thứ dễ lãng quên.”

 (Đinh Thu Hiền).

11. Xuân Diệu cũng đã từng khẳng định:

“Làm sao sống được mà không yêu
Không nhớ không thương một kẻ nào.”

12. Nhà thơ Xuân Diệu có lần viết: “Hãy để trẻ con nói cái ngon của kẹo ngọt, hãy để tuổi trẻ nói hộ tình yêu.” Cũng như: “Trên đời chẳng có gì ngọt ngào bằng sự ngọt ngào của giấc mộng tình yêu thời tuổi trẻ.”

13. Puskin cũng đã từng xao xuyến khi đứng trước biển:

“Sóng rì rầm ngoài bãi cát xa xôi
Cùng những cánh hải âu trở về trên bến
Mà hiểu lòng anh tháng ngày xao xuyến
Nhớ theo em dào dạt trong lòng.”

14. “Làm sao cắt nghĩa được tình yêu!
Có khó gì đâu một buổi chiều
Nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt
Bằng mây nhè nhẹ, gió hiu hiu.”

(Vì sao - Xuân Diệu)

15. Nỗi nhớ trong tình yêu là cảm xúc tự nhiên của con người, đã được miêu tả rất nhiều trong thơ ca:

“Nhớ ai bổi hổi bồi hồi
Như đứng đống lửa, như ngồi đống than.”

(Ca dao)

16. Xuân Diệu từng bộc lộ:

“Trời còn có bữa sao quên mọc
Anh chẳng đêm nào chẳng nhớ em.”

17. Nỗi nhớ của Hàn mặc tử lại hiện lên trong nỗi ngơ ngác:

“Người đi một nửa hồn tôi mất
Một nửa hồn tôi hóa dại khờ.”

18.                                           “Đêm nằm lưng thẳng tới giường,
                                       Mong cho chóng sáng ra đường gặp anh”

19. 

“Em trở về đúng nghĩa trái tim em
Là máu thịt đời thường ai chẳng có
Cũng ngừng đập khi cuộc đời không còn nữa
Nhưng biết yêu anh cả khi chết đi rồi.”

20.

“Lời yêu mỏng manh như làn khói
Ai biết lòng anh có đổi thay”

                                   (Hoa cỏ may)

21. 

“Em đâu dám mong là vĩnh viễn
Hôm nay yêu, mai có thể xa rồi”

                                   (Nói cùng anh)

22. Cảm giác về sự hữu hạn thương khiến con người buồn bã, bất lực Xuân Diệu từng sợ chính cái hữu hạn của lòng mình:

“Gấp đi em, anh rất sợ ngày mai
Đời trôi chảy lòng ta không vĩnh viễn”
Và rồi chính ông cũng từng giục giã:
“Nhanh lên chứ, vội vàng lên với chứ
Em, em ơi, tình non sắp già rồi.”