Hệ vận động ở người

I. Sự phù hợp giữa cấu tạo và chức năng của hệ vận động

Hình 1: Một số xương và cơ của hệ vận động

• Cơ vân là cơ bám vào xương, hoạt động theo ý muốn, có chức năng vận động, dự trữ và sinh nhiệt.
• Xương có chức năng vận động, nâng đỡ cơ thể, bảo vệ các nội quan; sinh ra các tế bào máu; dự trữ và cân bằng chất khoáng.
• Khớp là bộ phận kết nối các xương trong cơ thể với nhau, giữ vai trò hỗ trợ cho các chuyển động của cơ thể.

1. Cấu tạo của xương phù hợp với chức năng

Sự phù hợp giữa cấu tạo và chức năng của xương được thể hiện ở thành phần hóa học, hình dạng và cấu trúc.

Thành phần hóa học của xương người gồm:

• Nước.
• Chất hữu cơ: gồm protein (chủ yếu là collagen), lipid, saccharide; đảm bảo cho xương có tính đàn hồi.
• Chất vô cơ: chủ yếu là muối calcium, muối phosphate đảm bảo cho xương có tính rắn chắc.

Ở mỗi vị trí, hình dạng của xương phù hợp với chức năng mà xương đó đảm nhiệm.

Ví dụ: hộp sọ gồm các xương dẹt phù hợp với chức năng bảo vệ; cổ tay, cổ chân gồm các xương ngắn phù hợp với các cử động linh hoạt,...

Đặc điểm cấu trúc của xương phù hợp với chức năng.

Ví dụ: tính vững chắc của xương đùi được thể hiện: ở phần đầu xương có mô xương xốp gồm các tế bào xương tạo thành các nan xương sắp xếp theo hình vòng cung có tác dụng phân tán lực tác động, phần thân xương có mô xương cứng gồm các tế bào xương sắp xếp đồng tâm làm tăng khả năng chịu lực của xương.

Hình 2: Cấu tạo của xương đùi

2. Cấu tạo của khớp phù hợp với chức năng

Mỗi khớp cho phép các xương hoạt động ở các mức độ khác nhau phù hợp với chức năng.

Ví dụ:

• Các xương hộp sọ liên kết với nhau bằng khớp bất động phù hợp với chức năng bảo vệ não, cơ quan thị giác, thính giác,...
• Các xương đốt sống liên kết với nhau bằng khớp bán động nên cột sống có thể cử động ở mức độ nhất định.
• Các xương đầu gối liên kết với nhau bằng khớp động nên cử động một cách dễ dàng.

a) Khớp bất động	b) Khớp bán động
c) Khớp động
Hình 3: Các loại khớp trong cơ thể người

3. Cấu tạo của cơ vân phù hợp với chức năng

Trong bắp cơ, các tơ cơ nằm song song theo chiều dọc của sợi cơ. Tơ cơ có khả năng thay đổi chiều dài dẫn đến sự co, dãn của bắp cơ. Lực của cơ sinh ra phụ thuộc vào sự thay đổi chiều dài và đường kính của bắp cơ. Mỗi động tác vận động có sự phối hợp hoạt động của nhiều cơ. 

Hình 4: Cấu tạo của một bắp cơ ở người

II. Sự phối hợp hoạt động của cơ - xương - khớp

• Nhờ sự điều khiển của hệ thần kinh, cơ co dãn, phối hợp cùng sự hoạt động của các khớp làm xương chuyển động.
• Sự sắp xếp của xương, khớp, cơ hình thành nên cấu trúc có dạng đòn bẩy. Trong đó, khớp hình thành nên điểm tựa, sự co cơ tạo nên lực kéo làm xương di chuyển tạo nên sự vận động của cơ thể.

III. Bảo vệ hệ vận động

1. Vai trò của thể dục, thể thao với sức khỏe và hệ vận động

Hình 5: Tập thể dục thể thao

• Tập thể dục, thể thao vừa sức, đều đặn giúp nâng cao sức khỏe nói chung và sức khỏe của hệ vận động nói riêng.

Ví dụ: Tăng lưu lượng máu và O₂ tới não nên hệ thần kinh linh hoạt hơn; tăng thể tích O₂ khuếch tán vào máu và tăng tốc độ vận động của các cơ hô hấp nên tăng sức khỏe hệ hô hấp; duy trì cân nặng hợp lí nhờ tăng phân giải lipid; ...

• Khi luyện tập cần lưu ý: mức độ và thời gian luyện tập tăng dần, đảm bảo sự thích ứng của cơ thể; cần khởi động kĩ và đúng cách trước khi luyện tập để phòng tránh chấn thương; trang phục phù hợp; bổ sung nước hợp lí khi luyện tập

2. Bệnh, tật liên quan đến hệ vận động và cách phòng tránh

Một số bệnh liên quan đến hệ vận động:

• Loãng xương do cơ thể thiếu calcium và vitamin D, tuổi cao, thay đổi hormone,... Loãng xương làm xương giòn, dễ gãy.
• Bong gân, trật khớp, gãy xương do bị chấn thương khi chơi thể thao, tai nạn trong sinh hoạt, bê vác vật nặng quá sức, vận động sai tư thế.
• Viêm cơ do nhiễm khuẩn khi bị tổn thương trên da; dụng cụ tiêm truyền, châm cứu, phẫu thuật không đảm bảo vô trùng.
• Viêm khớp do nhiễm khuẩn tại khớp, rối loạn chuyển hóa, thừa cân, béo phì,...
• Còi xương, mềm xương do cơ thể thiếu calcium và vitamin D, rối loạn chuyển hóa vitamin D.

Một số tật liên quan đến hệ vận động như cong vẹo cột sống do bệnh về thần kinh; bất thường bẩm sinh của đốt sống; tư thế ngồi, đi, đứng, nằm không đúng và cường độ lao động không phù hợp với lứa tuổi. 

a) Cột sống bình thường	b) Cột sống bị cong vẹo
Hình 6

Cách phòng các bệnh, tật về hệ vận động:

• Duy trì chế độ ăn đủ chất và cân đối, bổ sung vitamin và các khoáng chất thiết yếu.
• Vận động đúng cách.
• Tắm nắng.
• Đi, đứng, nằm, ngồi đúng tư thế.
• Điều chỉnh cân nặng phù hợp.
• Tránh những thói quen ảnh hưởng không tốt đến hệ vận động.